Nederlandse steden in trek: De populairste steden in 2017
juli 19, 2025
In de loop der eeuwen zijn in Nederland talloze dorpen en nederzettingen verlaten, vernietigd of volledig verdwenen. Deze dorpen, die vroeger deel uitmaakten van een levendig landschap, zijn tegenwoordig slechts sporen achtergelaten in de vorm van kerkklokken, verlaten grafvelden of anekdotes uit het verleden. De redenen van hun verdwijning zijn diverse en variëren van overstromingen en oorlogen tot economische veranderingen en landbouwontwikkelingen. Deze fenomenen vormen een fascinerende en soms dramatische bladzijde in de Nederlandse geschiedenis, die toeristen en historisch geïnteresseerden nog steeds aanspreken.
Deze artikel biedt een overzicht van de oorzaken en voorbeelden van verdwenen dorpen in Nederland, met een focus op nederzettingen die platgegooid zijn of verdwenen door natuurrampen, oorlog of menselijke activiteiten. Daarnaast worden wandelingen, literatuur en andere toegankelijke manieren besproken waarmee moderne toeristen deze verhalen kunnen ontdekken en beleven. Het doel is om inzicht te geven in hoe Nederland veranderd is en wat erachter ligt van de plekken die vroeger bestonden.
Wat zijn verdwenen dorpen?
Verdwenen dorpen zijn nederzettingen die in de loop van de tijd zijn verlaten of vernietigd en uiteindelik niet langer op de kaart te vinden zijn. De redenen voor het verdwijnen van deze dorpen zijn uiteenlopend en variëren per regio en tijdperk. Sommige dorpen zijn geheel weggespoeld door overstromingen, zoals die tijdens de zogenaamde vloeden, terwijl andere verlaten zijn vanwege economische veranderingen of het verdwijnen van werkgelegenheid in de omgeving. Veranderingen in het landschap, zoals de aanleg van dijken en polders, hebben ook een rol gespeeld in het verdwijnen van dorpen.
Volgens de bronnen zijn er geschat meer dan 300 verdwenen dorpen in Nederland. Deze dorpen zijn verspreid over het hele land, maar vooral in gebieden die gevoelig zijn voor overstromingen, zoals Zeeland en Zuid-Holland. In sommige gevallen zijn dorpen volledig verlaten, terwijl andere slechts een kleine overblijfsel achterlaten, zoals een kerk of een paar oude woningen.
Bekende voorbeelden van verdwenen dorpen
Koudekerke, Zeeland
Koudekerke is een voorbeeld van een dorp dat is verzwolgen door overstromingen. Het dorp lag op de rand van de Maasgat en was in de 14e eeuw een bloeiende nederzetting. Echter, door herhaalde vloeden raakte het dorp in verval en uiteindelijk verdween het volledig. Het enige dat van Koudekerke overblijft, zijn soms sporen in de vorm van potscherven of verlaten grafvelden.
Etersheim, Noord-Holland
Etersheim is een dorp dat is verlaten vanwege economische veranderingen. In de 18e eeuw begon het dorp in verval te raken, omdat de landbouwactiviteiten afnamen en de bewoners zich verplaatsten naar grotere steden. Uiteindelijk verdween Etersheim volledig van de kaart. Het enige wat overbleef, is een paar oude woningen of een verlaten kerk.
Heveskes en Oterdum, Groningen
Heveskes en Oterdum zijn nederzettingen in Groningen die zijn verlaten vanwege oorlog en industriële groei. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd het dorp meerdere keren geplunderd en verwoest. Na de oorlog herstelde het dorp zich, maar de industriële groei van Delfzijl zorgde ervoor dat de laatste inwoners in 1975 verlieten. Van Heveskes is nog maar de 13e-eeuwse kerktoren over. In 2014 werd het dorp Weiwerd volledig afgebroken.
Leegkerk, Groningen
Leegkerk is een dorp dat is verlaten vanwege overstromingen. Het dorp lag in een laaggelegen gebied en was in de 17e eeuw gevoelig voor vloeden. Na meerdere vloeden raakte het dorp in verval en uiteindelijk verdween het volledig. Het enige wat overbleef, was een verlaten grafveld.
Weiwerd, Groningen
Weiwerd is een dorp dat is verlaten vanwege industriële groei. Het dorp lag in de buurt van Delfzijl en was een klein nederzetting dat in de 20e eeuw verlaten werd. De laatste inwoners verlieten het dorp in 1975 en in 2014 werd het dorp volledig afgebroken. De route van het Nederlandse Kustpad 3 voert door het gebied waar het dorp eens stond.
Redenen voor het verdwijnen van dorpen
De verdwijning van dorpen in Nederland kan verschillende oorzaken hebben. De belangrijkste oorzaken zijn:
- Overstromingen en vloeden: Dit is de grootste oorzaak van verdwenen dorpen. Dorpen die gelegen zijn in laaggelegen gebieden zijn gevoelig voor vloeden, zoals de Sint-Elizabethvloed, de Sint-Felixvloed en de Sint-Thomasvloed. Deze vloeden hebben veel dorpen volledig weggespoeld en de inwoners gedwongen om te verhuizen.
- Oorlogen en plunderingen: Tijdens de Tachtigjarige Oorlog zijn veel dorpen geplunderd en verwoest. Dit heeft geleid tot het verlaten van dorpen en het verdwijnen van nederzettingen.
- Economische veranderingen: Dorpen die afhankelijk zijn van landbouwactiviteiten kunnen in verval raken als de economie verandert. Dit heeft geleid tot het verlaten van dorpen en het verdwijnen van nederzettingen.
- Industriële groei: De groei van steden en industriële gebieden heeft geleid tot het verlaten van dorpen. Dorpen die niet groeien of zich aanpassen, worden vaak verlaten en verdwijnen.
- Veranderingen in het landschap: De aanleg van dijken en polders heeft geleid tot veranderingen in het landschap en het verdwijnen van dorpen.
Overblijfselen van verdwenen dorpen
Hoewel veel dorpen volledig verdwenen zijn, zijn er soms overblijfselen te vinden. Deze overblijfselen kunnen in de vorm van verlaten grafvelden, potscherven of anekdotes voorkomen. In sommige gevallen zijn er nog restanten van gebouwen of kerkklokken. Deze overblijfselen vormen een belangrijke bron van informatie over het verleden en zijn vaak het enige dat van een verdwenen dorp overblijft.
In de bronnen wordt ook vermeld dat er een kaart beschikbaar is van verdwenen dorpen in Nederland. Deze kaart is gemaakt door CartoMagie en is gebaseerd op de boekenserie "Verdwenen dorpen in Nederland" van Bert Stulp. Op de kaart zijn alle steden, dorpen en gehuchten afgebeeld, inclusief de periode en de reden van verdwijning. De kaart is een waardevolle bron voor historisch geïnteresseerden en toeristen die op zoek gaan naar sporen van het verleden.
Toegang tot historische locaties
Er zijn verschillende manieren om toegang te krijgen tot historische locaties die verband houden met verdwenen dorpen. Een van de manieren is via wandelingen. De bronnen vermelden dat er wandelingen zijn die je door verdwenen dorpen voeren. Deze wandelingen geven een kijkje in het verleden en laten zien waar dorpen eens gestaan hebben. Bijvoorbeeld, het Nederlandse Kustpad 3 voert je door de gebieden waar het dorp Weiwerd en Oterdum eens gelegen hebben. Tijdens de wandeling zie je ook de toren van Heveskes, die nog steeds verloren staat in het landschap.
Daarnaast zijn er boeken beschikbaar over verdwenen dorpen. De boekenserie "Verdwenen dorpen in Nederland" van Bert Stulp is een waardevolle bron van informatie. De boeken geven een overzicht van de dorpen die zijn verdwenen en de redenen van hun verdwijning. Ze bevatten ook historische feiten en verhalen over de dorpen en hun inwoners.
Stambomen en onderzoek
Voor mensen die geïnteresseerd zijn in hun stamboom of familiegeschiedenis, zijn verdwenen dorpen ook een belangrijke bron van informatie. In de bronnen wordt vermeld dat er een kans is dat je op Open Archieven een geboorte-, huwelijks- of overlijdensakte vindt van een verdwenen dorp. Deze akten bevatten historische informatie over de nederzetting en kunnen nuttig zijn voor onderzoek. Open Archieven heeft historische informatie gekoppeld aan de locatie, waardoor je feiten over het dorp kunt combineren met je onderzoek.
Conclusie
De verdwijning van dorpen in Nederland is een fenomeen dat in de loop van de eeuwen heeft plaatsgevonden. De redenen van deze verdwijning zijn diverse en variëren van overstromingen en oorlogen tot economische veranderingen en landbouwontwikkelingen. Hoewel veel dorpen volledig verdwenen zijn, zijn er soms overblijfselen te vinden. Deze overblijfselen vormen een belangrijke bron van informatie over het verleden en zijn vaak het enige dat van een verdwenen dorp overblijft.
Voor historisch geïnteresseerden en toeristen zijn er verschillende manieren om toegang te krijgen tot historische locaties. Wandelingen, boeken en kaarten zijn waardevolle bronnen van informatie en kunnen helpen bij het ontdekken van sporen van het verleden. Deze verhalen zijn niet alleen geschiedenis, maar ook een bron van inspiratie voor moderne toeristen die op zoek gaan naar de sporen van het verleden.
Bronnen
- ZoekAkte.nl – Het mysterie van de verdwenen dorpen in Nederland
- ErfgoedStem – Verdwenen dorpen in Nederland op de kaart gezet
- IndeHeiligeStede – Op zoek naar sporen van verdwenen dorpen in Nederland
- Yory.nl – Verdwenen dorpen in Nederland
- Wandel.nl – Wandelen door verdwenen dorpen in Nederland en België
- VerdwenenDorpen.nl – Officiële website
- Eigenwijzereizen.nl – Top 10 mooiste plekken van Nederland en België