Verrassende steden in Nederland voor een overnachting in de stad
juli 19, 2025
De geschiedenis van Nederland bevat een soms donkere en verontrustende pagina over heksenvervolgingen. Tijdens de late Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd vielen in verschillende steden en regio’s vrouwen en mannen ten prooi aan beschuldigingen van hekserij. Deze zogenaamde “heksenprocessen” leidden tot arrestaties, martelingen, en vaak tot executies, meestal door verbranding of galgenstraf. Hoewel Nederland niet zo intens is belast met heksenvervolgingen als sommige andere Europese landen, zijn er toch tal van steden en gemeenten waar deze historische drama’s zich hebben afgespeeld. Deze steden zijn tegenwoordig vaak getuige van initiatieven tot eerherstel, exposities, monumenten of herdenkingsacties die deze sombere geschiedenis belichten en herdenken.
In dit artikel worden verschillende steden en regio’s besproken die in het verleden centraal stonden bij heksenprocessen. We geven een overzicht van de omvang van de vervolgingen, de historische context, en de huidige inzetten voor eerherstel. De nadruk ligt op feiten en gebeurtenissen die zijn afgeleid uit betrouwbare bronnen en historische documentatie.
Roermond: het epicentrum van de heksenvervolging in Nederland
Roermond staat bekend als de stad die de grootste heksenvervolging in de Nederlandse geschiedenis kende. In de jaren 1613 en 1614 werden in Roermond en omgeving ongeveer 70 mensen beschuldigd van hekserij en uiteindelijk verbrand. Dit was de zogenaamde “heksenbrand van Roermond”, een procesreeks die begon in oktober 1613 en eindigde in november 1614. Het proces betrof niet alleen Roermond, maar ook het Overkwartier van Gelre en de heerlijkheid Dalenbroek.
De heksenvervolgingen in Roermond werden ingevoerd door de Spaanse autoriteiten, die op dat moment het gebied bestuurden als onderdeel van het Habsburgse rijk. De aandachtpunten waren vooral gericht op arme en meestal oude vrouwen, vaak uit de laagste sociale lagen. De processen leidden tot massale executies, waaronder zowel vrouwen als mannen.
In 2022 beloofde de gemeenteraad van Roermond zich sterk te maken voor eerherstel van deze slachtoffers. In 2023 werd een plakkaat op de galgenberg geplaatst met de namen van alle slachtoffers. Roermond is tegenwoordig ook de locatie van een permanente expositie in Kasteel Cranendonck over de heksenvervolging en haar slachtoffers. Deze initiatieven zijn onderdeel van een bredere beweging in Nederland om het verleden van heksenvervolgingen te herdenken en het publiek bewust te maken van de verwoestende gevolgen van deze onrechtvaardige processen.
Westerwolde en Onstwedde: de heksenbrand van 1587 en 1589
In de Groningse gemeente Westerwolde vonden in 1587 en 1589 twee heksenvervolgingen plaats. In totaal werden daar twintig mensen verbrand, waaronder zowel vrouwen als mannen. De meeste slachtoffers van 1589 (twaalf personen) werden op een galgenberg bij Onstwedde geëxecuteerd. Deze actie staat bekend als de "heksenbrand van Westerwolde".
De heksenvervolgingen in Westerwolde zijn onderdeel van een bredere golf van heksenvervolgingen in het noordoosten van Nederland, waarin ook andere steden zoals Farmsum en Appingedam betrokken waren. De slachtoffers in Westerwolde en Onstwedde zijn sinds 2022 herdacht via openbare acties. Zo werd in Onstwedde in 2022 een gedenksteen geplaatst voor de slachtoffers. Dit initiatief was onderdeel van de landelijke actiedag op 3 juni 2023, waarop op meer dan twintig locaties in Nederland witte bloemen werden gelegd ter herdenking van heksenvervolgingen.
Amersfoort en Hoogland: de heksenprocessen van 1591-1595
In de regio Amersfoort en Hoogland vonden tussen 1591 en 1595 meerdere heksenvervolgingen plaats. Deze processen leidden tot negen executies, waaronder die van Folkert Dirkszoon uit Hoogland, een katholiek boerengezin dat van hekserij werd beschuldigd. Folkert en zijn dochter Hendrikje werden op de brandstapel geëxecuteerd. De jongere kinderen overleefden de vervolging, maar ondergingen geseling.
De heksenvervolging in Hoogland is een van de vroegste bekende processen in de Nederlandse geschiedenis. De processen waren sterk beïnvloed door religieuze spanningen, aangezien het gezin katholiek was in een voornamelijk protestantse regio. Deze religieuze spanningen werden vaak misbruikt om heksenvervolgingen op gang te brengen.
Oudewater: een vrijplaats in Europa
Hoewel Oudewater geen directe heksenvervolging kende, is de stad een bijzondere locatie in de context van heksenvervolgingen in Nederland. In tegenstelling tot veel andere steden in die tijd, had Oudewater een vrijplaats karakter. Dit betekent dat mensen die beschuldigd werden van hekserij in Oudewater een eerlijke behandeling kregen, in tegenstelling tot andere steden waar executies snel werden ingezet.
In 2023 werd in Oudewater een gedenktegel op de Grote Markt onthuld als onderdeel van de landelijke actiedag voor eerherstel. Oudewater is tegenwoordig een symbool voor eerherstel en historische herdenking, en de stad heeft in 2023 alle Nederlandse slachtoffers van heksenvervolgingen herdacht.
Schiedam: heksenvervolgingen en eerherstel
In Schiedam vonden in 1585 meerdere heksenvervolgingen plaats, die leidden tot negen executies. In 2023 werd een gedenktegel op de Grote Markt in Schiedam geplaatst, als onderdeel van de landelijke herdenkingsactie. Deze actie was bedoeld om de slachtoffers van heksenvervolgingen in het land te herdenken en de schaduw van deze geschiedenis te verlichten.
Schiedam is tegenwoordig ook een centrum voor eerherstelinitiatieven. De stad is een van de 22 locaties waar in 2023 openbare bloemleggingen plaatsvonden. Deze acties werden uitgevoerd door vrijwilligers en werden sterk gesteund door lokale organisaties en burgers.
Maastricht: de heksenprocessen en hun impact
In Maastricht vonden in de jaren 1595 meerdere heksenvervolgingen plaats. Deze processen leidden tot een aanzienlijke hoeveelheid executies, vooral gericht op arme vrouwen. Maastricht was destijds een strategische stad in de regio, en de heksenvervolgingen werden vaak ingevoerd door lokale autoriteiten die probeerden hun gezag te versterken door middel van schrikbewind.
De impact van deze processen was groot, en de geschiedenis van heksenvervolgingen in Maastricht is tegenwoordig onderdeel van de lokale historische herkenbaarheid. Er zijn geen grote eerherstelinitiatieven in Maastricht, maar de stad is wel een van de locaties waar in 2023 een openbare bloemlegging plaatsvond.
Leiden en Den Haag: heksenvervolgingen in de Republiek
Leiden en Den Haag zijn steden die in de Republiek Nederland betrokken waren bij heksenvervolgingen. In de zeventiende eeuw was Den Haag een belangrijk centrum voor politieke en religieuze macht, en er werden verschillende heksenprocessen ingezet. Deze processen leidden tot een aantal executies, vooral in de periode 1585 tot 1610.
In Leiden vonden in de zeventiende eeuw ook meerdere heksenvervolgingen plaats. De slachtoffers werden vaak uit de arme bevolking gekozen, en er werd weinig aandacht besteed aan hun verdediging. Leiden en Den Haag zijn tegenwoordig geen centra voor eerherstelinitiatieven, maar ze zijn wel historische locaties die deze dramatische geschiedenis kunnen belichten.
Texel: heksenvervolgingen op een eiland
Op Texel vonden in de zeventiende eeuw heksenvervolgingen plaats, hoewel de schaal kleiner was dan in steden zoals Roermond of Westerwolde. De heksenvervolgingen op Texel leidden tot een beperkt aantal executies, meestal van oude vrouwen die van toverij werden beschuldigd. Deze processen waren vaak ingevoerd door lokale autoriteiten die probeerden hun gezag te versterken.
Hoewel er geen grote eerherstelinitiatieven zijn op Texel, is de geschiedenis van heksenvervolgingen op het eiland onderdeel van de lokale historische erfenis. In 2023 werd op Texel een openbare bloemlegging uitgevoerd als onderdeel van de landelijke actiedag.
Hellevoetsluis: heksenvervolgingen in een havenstad
In Hellevoetsluis vonden in de zeventiende eeuw heksenvervolgingen plaats, meestal gericht op arme vrouwen. Deze processen leidden tot een aantal executies, en de slachtoffers werden vaak op de galgenberg geëxecuteerd. De heksenvervolgingen in Hellevoetsluis zijn onderdeel van een bredere golf van heksenvervolgingen in het zuiden van Nederland.
In 2023 werd in Hellevoetsluis een openbare bloemlegging uitgevoerd als onderdeel van de landelijke herdenkingsactie. Deze actie was bedoeld om de slachtoffers van heksenvervolgingen in het land te herdenken en de schaduw van deze geschiedenis te verlichten.
Steenwijk: heksenvervolgingen in een religieus klimaat
In Steenwijk vonden in de zeventiende eeuw heksenvervolgingen plaats, meestal gericht op arme vrouwen. Deze processen leidden tot een aantal executies, en de slachtoffers werden vaak op de galgenberg geëxecuteerd. De heksenvervolgingen in Steenwijk zijn onderdeel van een bredere golf van heksenvervolgingen in het zuiden van Nederland.
In 2023 werd in Steenwijk een openbare bloemlegging uitgevoerd als onderdeel van de landelijke herdenkingsactie. Deze actie was bedoeld om de slachtoffers van heksenvervolgingen in het land te herdenken en de schaduw van deze geschiedenis te verlichten.
Conclusie
De geschiedenis van heksenvervolgingen in Nederland is een sombere en verontrustende pagina. Tijdens de late Middeleeuwen en de vroegmoderne tijd vielen in verschillende steden en regio’s vrouwen en mannen ten prooi aan beschuldigingen van hekserij. Deze zogenaamde “heksenprocessen” leidden tot arrestaties, martelingen, en vaak tot executies, meestal door verbranding of galgenstraf. Hoewel Nederland niet zo intens is belast met heksenvervolgingen als sommige andere Europese landen, zijn er toch tal van steden en gemeenten waar deze historische drama’s zich hebben afgespeeld.
Tegenwoordig zijn er initiatieven in de loop van het land om eerherstel te bieden aan de slachtoffers van heksenvervolgingen. Deze initiatieven omvatten monumenten, gedenktegels, exposities en herdenkingsacties. Deze acties zijn bedoeld om het verleden te herdenken en het publiek bewust te maken van de verwoestende gevolgen van deze onrechtvaardige processen.