Overnachten bij Nederlanders in Toscane: Het voelbare gevoel van thuis
juli 19, 2025
De vraag of Nederland ooit een tolerant, leuk en nuchter land was, is in de loop der jaren herhaaldelijk gesteld. Veel bronnen wijzen erop dat Nederland zich in het verleden een bepaalde reputatie heeft opgebouwd als een nuchter, vrijdenkend en tolerant land. In dit artikel wordt ingegaan op de historische en hedendaagse betekenis van deze kenmerken, op basis van bronnen die zich richten op de Nederlandse maatschappij, cultuur en waarden. Het doel is om de mate van geldigheid van deze beeldvorming te onderzoeken, en te beoordelen of deze nog steeds van toepassing is in huidige maatschappelijke contexten.
Wat wordt bedoeld met tolerantie, leuke sfeer en nuchterheid?
Het begrip "tolerantie" verwijst in het algemeen naar de bereidheid om verschillen aan te nemen, zoals religieuze, culturele, politieke of seksuele diversiteit. In de context van Nederland betekent dit vaak dat het land staat bekend als vrij en open, waar men het recht heeft om eigen keuzes te maken binnen een rechtskader dat die keuzes erkent.
"Nuchterheid" is een term die in de Nederlandse cultuur vaak geassocieerd wordt met rationele denkbeelden, kritisch nadenken en een afwezigheid van overdreven sentiment. Het betekent dat Nederlanders geneigd zijn om dingen zonder overdreven sentiment te benaderen en te denken in termen van logica en objectiviteit.
De term "leuk" is minder formeel en heeft betrekking op de sfeer van het land of de bevolking. Het duidt op een open, vriendelijke en vrolijke houding, die niet ligt in de extreme uithalen van emotie, maar er wel is. Het is een soort "middenweg" tussen vrolijkheid en nuchterheid.
In historisch en maatschappelijk perspectief zijn deze drie kenmerken vaak samengebracht tot een beeld van de "Nederlandse identiteit" of "Nederlandse geest".
Nederland als tolerant land
In de jaren 1930 schreef historicus Johan Huizinga in zijn werk Nederland's geestesmerk dat het Nederlandse volk zich kenmerkte door tolerantie, nuchterheid en een zekere mate van "propretijd". Deze ideeën zijn sindsdien vaak aangehaald als de kern van de Nederlandse identiteit.
In 2004 maakte documentaire Dokwerk: Proper, nuchter en tolerant (VPRO) een vergelijking tussen de jaren '30 en 2004. De documentaire onderzoekt of Nederland nog steeds tolerant, nuchter en propere waarden aanhangt of dat deze waarden slechts een mythe zijn, die eenvoudigweg te makkelijk is geaccepteerd. In de documentaire worden zowel archiefbeelden als huidige gebeurtenissen vergeleken om deze vraag te beantwoorden.
In het huidige tijdperk is er discussie over of Nederland nog steeds tolerant is. Volgens bronnen zoals die van bnnvara.nl is Nederland in de afgelopen jaren minder tolerant geworden. Er is een verschuiving in de maatschappij waarin mensen steeds minder tolerant zijn geworden tegenover mensen met een andere mening. Men lijkt minder in staat om relativerend te denken en is geneigd om angst te voelen voor andere religieuze of culturele meningen. Dit is vooral zichtbaar in de discussies rondom islam en andere culturen die niet volledig in lijn liggen met de Nederlandse sociale en liberale normen.
Toch is er ook een tegenargument dat Nederland nog steeds tolerant is. Bijvoorbeeld in een uitspraak van Joop in een artikel op bnnvara.nl, wordt erop gewezen dat Nederlanders op een manier tolerant blijven: zelfs als er politieke figuren zoals Geert Wilders restrictieve kritiek uiten op culturele vrijheid, blijft de bevolking dit met relatieve rust accepteren. Dus, in zekere zin blijft Nederland tolerant, omdat men dit soort situaties niet met directe afkeer beantwoordt.
Nuchterheid in de Nederlandse maatschappij
De nuchterheid van Nederland wordt vaak geassocieerd met de manier waarop Nederlanders omgaan met emotie, maatschappelijke kwesties en politieke debatten. In het verleden was Nederland vaak een land dat bereid was om kritisch te nadenken over ethiek en maatschappij. Voorbeelden hiervan zijn het wettelijk toestaan van euthanasie, abortus en de legalisatie van softdrugs. Deze keuzes werden gezien als een uitdrukking van nuchterheid: het vermogen om dingen te beoordelen op logica en ethiek, zonder overbodig sentiment.
In tegenstelling tot deze nuchterheid lijkt de huidige maatschappij in Nederland soms minder rationeel te zijn. In een artikel op geenstijl.nl wordt opgemerkt dat Nederland een land is dat zowel positieve als negatieve kanten heeft. De auteur wijst erop dat Nederlanders trots zijn op hun welvaart, opvoeding en openheid, maar tegelijkertijd ook ontevreden zijn over de toekomst en de manier waarop discussies gevoerd worden. De nuchterheid lijkt in sommige gevallen te zijn verdrongen door emotie, politieke spanningen en maatschappelijke polarisatie.
De Nederlandse identiteit en het beeld van de "Nederlander"
In 2007 stelde Koningin Máxima tijdens een toespraak de uitspraak dat "de Nederlander niet bestaat". Deze uitspraak leidde tot veel discussie, omdat het tegenstrijdig leek met de vele stereotypen die vaak worden gebruikt om de Nederlandse identiteit te beschrijven. Stereotypen zoals "zuinig", "tolerant", "nuchter" en "trots op historische figuren" worden vaak gebruikt om de Nederlander te omschrijven.
Volgens historicus Herman Pleij bestaat wel een collectieve identiteit, ook al is "dé Nederlander" misschien een mythe. Deze collectieve identiteit bestaat uit gemeenschappelijke waarden, culturele tradities en historische herkomst, die wel degelijk een rol spelen in hoe mensen zich identificeren als Nederlander.
Deze identiteit is vaak gekoppeld aan het beeld van de Nederlandse maatschappij als tolerant en nuchter. De vraag is echter of deze identiteit nog steeds van toepassing is, of of de huidige maatschappij deze kenmerken heeft verloren of aanpast.
Tolerantie en de maatschappij van vandaag
In de jaren 2000 was Nederland wereldwijd bekend als een land waar vrijheid van meningsuiting, geloof en seksualiteit centraal stond. De legalisatie van euthanasie, abortus en softdrugs werd gezien als een teken van deze vrijheid en tolerantie. Ook het toestaan van homohuwelijken en de erkenning van transgenderrechten zijn voorbeelden van het tolerantiebeeld van Nederland.
Echter, in de afgelopen jaren zijn er indicaties dat deze tolerantie in de maatschappij is afgenomen. In een artikel op geenstijl.nl wordt gezegd dat Nederland een land is dat "het gaat goed en het gaat niet goed met Nederland" tegelijkertijd leeft. De auteur merkt op dat er sprake is van onvrede over hoe het maatschappelijke debat wordt gevoerd, vooral in politiek en sociale media. Men is minder bereid om te luisteren naar andere meningen en er zijn meer conflicten over culturele en religieuze verschillen.
In het artikel op bnnvara.nl wordt ook gesuggereerd dat Nederland een verloederde maatschappij is geworden, waarin mensen meer geneigd zijn tot vaste meningen en minder geneigd zijn tot relativeren. De uitspraak "Nederland is niet tolerant meer" wordt vaak herhaald in verschillende bronnen. Toch is het belangrijk om op te merken dat er ook een tegenargument is: dat Nederlanders op indirecte manieren tolerant blijven, zoals het accepteren van bepaalde politieke kritiek, ook als het niet volledig in lijn is met de maatschappelijke normen.
Nuchterheid en maatschappelijke polarisatie
De nuchterheid van Nederland is ook in de afgelopen jaren ter discussie gesteld. Het land was ooit bekend als een land dat bereid was om kritisch te denken over ethiek, maatschappelijke kwesties en politiek. De nuchterheid werd vaak geassocieerd met de bereidheid om dingen te beoordelen op logica en niet op emotie. In tegenstelling tot andere landen had Nederland geen overbodige sentiment in zijn debatten over maatschappelijke vraagstukken.
Echter, in de afgelopen jaren is er een duidelijke toename van politieke polarisatie en maatschappelijke spanningen. In het artikel op geenstijl.nl wordt gezegd dat Nederlanders niet langer zo nuchter zijn als voorheen. Er is een toename van emotie in politieke discussies en een afname van kritisch nadenken. Het land lijkt minder bereid om te luisteren naar andere meningen en de bereidheid om relativerend te denken is afgenomen.
Conclusie
De vraag of Nederland ooit tolerant, leuk en nuchter was, hangt sterk af van het perspectief waaruit men het beoordeelt. In de historische context en in de jaren 2000 had Nederland een sterke reputatie als tolerant en nuchter land. Deze reputatie is grotendeels gebaseerd op wetten en beleid die vrijheid van meningsuiting, geloof en seksualiteit toestaan. In de afgelopen jaren zijn er echter duidelijke indicaties dat deze tolerantie en nuchterheid zijn afgenomen. De maatschappij lijkt minder bereid om relativerend te denken en er is een toename van politieke polarisatie en maatschappelijke spanningen.
Toch is het ook belangrijk om te erkennen dat Nederland nog steeds een bepaalde mate van tolerantie behoudt. De bereidheid om politieke kritiek te tolereren, ook als die niet volledig in lijn is met de maatschappelijke normen, duidt op een bepaalde mate van tolerantie. Ook de nuchterheid van Nederland is niet volledig verdwenen, maar er zijn duidelijke tekentjes dat de maatschappij minder bereid is om kritisch te nadenken en meer geneigd is om te reageren op emotie.
In de context van de Nederlandse identiteit blijft de vraag of de Nederlander bestaat of niet ter discussie staan. De collectieve identiteit is er wel, maar het beeld van de individuele Nederlander als tolerant en nuchter is minder duidelijk. In de toekomst zal het belangrijk zijn om de waarden van tolerantie en nuchterheid te behouden, vooral in een wereld waarin maatschappelijke verschillen en politieke spanningen groter worden.