De Oudste Steden van Nederland: Een Reis door Tijd en Monumentale Schoonheid
juli 19, 2025
Nederland is een land dat sinds de oudste tijden worstelt met de zee. Door de lage ligging van het land en de aanwezigheid van grote rivieren als de Rijn en de Maas, is Nederland een delta met een groot risico op overstromingen. Tijdens de geschiedenis zijn er talloze steden en dorpen verloren gegaan door overstromingen. Deze verdronken steden vormen een belangrijk onderdeel van de Nederlandse geschiedenis en tonen het complexe verband tussen mens, water en land. In dit artikel worden enkele van deze steden besproken, samen met de oorzaken van hun ondergang, de maatregelen die nadien werden genomen, en de huidige uitdagingen die Nederland nog steeds moet aanpakken.
Verdronken Dorpen in Zeeland
De provincie Zeeland is bekend om het groot aantal verdronken dorpen. Volgens historische bronnen telt Zeeland meer dan 200 verdronken dorpen. Deze dorpen zijn verloren gegaan door overstromingen die vaak volgden op dijkdoorbraken. Twee van deze dorpen worden hier besproken: Koudekerke en Namen.
Koudekerke
Koudekerke lag op het voormalige eiland Schouwen. Tussen 1475 en 1650 kreeg het eiland regelmatig te maken met overstromingen. Door de verzwakking van de dijken en de voortdurende druk van het zeewater, raakte Koudekerke uiteindelijk volledig verzwolgen. In dit tijdperk was het niet ongebruikelijk dat dorpen werden opgegeven als het risico op overstromingen te groot werd. Koudekerke was een van die dorpen die niet langer verdedigd kon worden en dus geofferd werd voor de veiligheid van andere steden.
Namen
Namen is een ander voorbeeld van een verdronken dorp in Zeeland. Dit dorp lag in het Verdronken Land van Saeftinghe en is bekend om de vele volkslegenden die over zijn ondergang verteld worden. De ondergang van Namen wordt toegeschreven aan een vloedgolf die in 1717 de kust bereikte. Een van de legenden vertelt dat een boer een haring uit zijn waterput haalde, wat wijst op het opkomende zoutwater. De boer verkocht zijn land snel, maar de nieuwe eigenaar kreeg later ook een haring uit zijn put en de vis vertelde hem dat het dorp zou verdwijnen. Niet lang daarna gebeurde dit inderdaad.
Deze verhalen, hoewel legendarisch, geven wel een beeld van hoe de mensen van vroeger met hun omgeving omgingen en hoe ze hun lot aan het water toeschreven. Ze tonen ook hoe kwetsbaar de polders en dorpen waren in de loop van de geschiedenis.
Verdronken Eilanden in de Westerschelde
Naast dorpen zijn er ook eilanden die volledig verdwenen zijn in de Westerschelde. De Westerschelde is een belangrijk watergebied in Zeeuws-Vlaamse kust, en vroeger lag hier een aantal eilanden die nu volledig zijn verzwolgen. Drie van deze eilanden zijn:
Schoneveld
Schoneveld was een eiland dat in 1375 volledig verdween na een overstroming. Het enige wat er nog van over is, is een zandbank die ook Schoneveldsbank heet. In 1673 was er een zeeslag bij Schoneveld waarin de Vlissingse zeeheld Michiel de Ruyter een Engels-Franse vloot versloeg. Dit was een belangrijke overwinning in de geschiedenis van de Nederlandse marine.
Koezand
Koezand was een eiland dat in 1244 bedijkt werd. Eind 1570 verdween het eiland samen met Wulpen in de golven. Het verlies van Koezand was een zware klap voor de bewoners die daar hun huis en werk hadden.
Wulpen
Wulpen was het grootste en bekendste van de drie eilanden. Het werd al in 1049 vermeld en was een belangrijk centrum in de regio. In de zeventiende eeuw verdwenen de laatste resten van het eiland. De Gudrun- of Kudrunsage, een Germaans heldenepos, bevat een verwijzing naar de slag op het ‘Wulpenzand’, wat mogelijk een herinnering is aan de strijd tegen de Vikingen in de negende eeuw.
Deze drie eilanden vormen een belangrijk deel van de geschiedenis van de Westerschelde. Hun verdwijning is een duidelijk voorbeeld van hoe kwetsbaar Nederland was en nog steeds is tegenover de zee.
De Watersnoodramp van 1953
Een van de meest bekende en dodelijkste overstromingen in de Nederlandse geschiedenis was de watersnoodramp van 1953. Deze ramp vond plaats in de nacht van 31 januari op 1 februari en werd veroorzaakt door een combinatie van een noordwesterstorm en springtij. Het resultaat was extreem hoogwater dat in meer dan 150 plaatsen in Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Holland binnenstroomde. De watersnoodramp kostte 1.836 mensen het leven en veroorzaakte enorme schade aan gebouwen, landbouwgrond en infrastructuur.
Na de ramp werd er gewerkt aan de bouw van het Deltawerk. Dit project, dat door Rijkswaterstaat werd uitgevoerd, had als doel om herhaling van dergelijke rampen te voorkomen. Het Deltawerk bestond uit een reeks dijken, sluitdijken en sluizen die het land extra beschermde tegen overstromingen. Deze maatregel werd gezien als een mijlpaal in de Nederlandse waterbeheerpolitiek en toonde aan hoe serieus de overstromingsrisico’s werden genomen.
De watersnoodramp van 1953 heeft ook geleid tot een verandering in het bewustzijn van de Nederlandse bevolking. Het was een traumatische gebeurtenis die mensen duidelijk maakte hoe kwetsbaar het land was. In de jaren daarna werd er niet alleen meer geïnvesteerd in fysieke bescherming, maar ook in vroegtijdig waarschuwen bij stormen en het versterken van dijken in kwetsbare gebieden.
De Stijgende Zeespiegel en Toekomstige Risico’s
Hoewel Nederland sinds de watersnoodramp van 1953 veel vooruitgang heeft geboekt in de bescherming tegen overstromingen, zijn er nog steeds grote uitdagingen. De zeespiegel stijgt door klimaatverandering, en dit heeft directe gevolgen voor Nederland. Volgens het KNMI zal de zeespiegel in de komende 80 jaar met ongeveer 1,20 meter stijgen. In het ergste scenario kan de stijging zelfs oplopen tot twee meter. Dit betekent dat delen van het land die nu onder zeeniveau liggen, nog verder onder water kunnen raken.
Het laagste punt van Nederland ligt in Nieuwerkerk aan den IJssel, op 6,78 meter onder het Normaal Amsterdams Peil (NAP). Hierdoor zijn grote steden zoals Amsterdam en Rotterdam in het risico. In deze steden is het land drooggelegd uit moeras- en veengebieden. Door het weg pompen van water is de bodem gezakt, wat ervoor zorgt dat het land steeds verder onder zeeniveau komt. In Gouda bijvoorbeeld stroomt het water na een flinke regenbui soms de huizen binnen. Dit is niet alleen vervelend, maar ook gevaarlijk voor de funderingen en de leefomgeving.
De stijgende zeespiegel heeft ook indirecte gevolgen. Het verlaagt de bodem, vooral in West-Nederland, door verdroging van veengebieden. Hierdoor moet het land extra hoog bedijkt worden om het droog te houden. Deze processen maken het moeilijker om het land droog te houden en zorgen ervoor dat Nederland steeds meer investeert in waterbeheer en dijkverhoging.
Overstromingen en Gezondheid
Overstromingen hebben niet alleen fysieke, maar ook psychologische gevolgen. Mensen die een overstroming meemaken, lopen het risico op stress, angst en andere mentale problemen. Zelfs mensen die in een risicogebied wonen, kunnen al jarenlang spanning voelen. Dit is een grote druk op de mentale gezondheid en moet serieus worden genomen.
Het verlies van eigen woning, het verlies van persoonlijke spullen en de onveilige situatie van ondergelopen straten zijn slechts enkele van de oorzaken van stress. Het trauma van dergelijke ervaringen kan langdurig blijven hangen, en het is daarom belangrijk om aandacht te besteden aan psychische hulp en ondersteuning voor mensen die overstromingen meemaken.
Toekomstvisie: Van ‘Groene Hart’ naar ‘Blauw Hart’
Sommige experts stellen dat Nederland in de toekomst een drastische verandering kan ondergaan. In plaats van het ‘Groene Hart’, zoals het land nu vaak wordt genoemd, zou het land misschien veranderen in een ‘Blauw Hart’. In dit scenario zou de Randstad bestaan uit omdijkte historische steden, drijvende wijken en zelfs nieuwe Waddeneilanden voor de westkust. Hoewel dit klinkt alsof het uit een verhalenboek komt, is de kans reëel als we niet voldoende maatregelen nemen tegen klimaatverandering.
De ingrijpende veranderingen die Nederland zou kunnen ondergaan, tonen hoe belangrijk het is om nu al maatregelen te nemen. Ingenieurs en waterbeheerders zijn zich bewust van deze toekomst en werken aan innovatieve oplossingen. Nederland is wereldkampioen in waterbeheer, maar de uitdagingen zijn groter dan ooit. Het is niet alleen een kwestie van dijken verhogen, maar ook van ruimte geven aan het water en duurzame oplossingen bedenken.
Conclusie
De geschiedenis van Nederland is sterk beïnvloed door water. Overstromingen hebben geleid tot het verdwijnen van dorpen, eilanden en delen van het land. Tijdens de watersnoodramp van 1953 werd duidelijk hoe kwetsbaar Nederland was, en dit leidde tot grote investeringen in waterbeheer en dijkverhoging. Toch blijven de risico’s groeien door de stijgende zeespiegel en klimaatverandering.
Het verleden leert ons dat Nederland niet passief kan blijven. Het land moet verder investeren in innovatie, duurzaamheid en waterbeheer. Het is een unieke taak, maar een essentiële taak om de toekomst van Nederland te waarborgen. De ondergelopen steden en dorpen zijn niet alleen historische feiten, maar ook herinneringen aan hoe belangrijk het is om zich goed te beschermen tegen het water.