Historische Dorpen in Nederland – Een Reis terug in de Tijd
juli 19, 2025
Het Nederlands is een rijke en complexe taal die continu evolueert. Talloze woorden worden opgenomen in de taal, waaronder zowel oude vervoegingen als moderne neologismen. In het kader van het Algemene Nederlands Woordenboek (ANW), een lexicografische database die iedere dag wordt bijgewerkt, worden ook onbekende en minder gebruikte woorden opgenomen. Een aantal van deze woorden staat cursief afgedrukt in de database, wat duidt op artikelen die uitsluitend informatie bevatten over woordsoort, spelling, uitspraak, grammatica, en andere taalkundige aspecten. Deze woorden zijn nog niet voorzien van betekenissen, voorbeeldzinnen of toepassingen in zinnen. In dit artikel wordt ingegaan op het fenomeen van onbekende woorden in het Nederlands, met een focus op hun cursieve weergave in het ANW, hun betekenis, en de rol die ze spelen in de evolutie van de taal.
Cursieve Woorden in het ANW
Het Algemene Nederlands Woordenboek is een lexicografische database die iedere dag wordt bijgewerkt en uitgebreid. Het bevat op dit moment 57.710 trefwoorden met een minimaal profiel, waarvan sommige nog worden bewerkt. In het kader van de presentatie van deze woorden, zijn er artikelen die cursief worden afgedrukt. Deze cursieve woorden geven geen betekenis of toepassing in zinnen; in plaats daarvan bevat het artikel informatie over woordsoort, spelling, uitspraak, verbogen en vervoegde vormen, en eventuele bijzonderheden van het woord.
Bijvoorbeeld, het woord "scrabbelen" staat mogelijk cursief afgedrukt, omdat het artikel alleen beschrijft hoe het woord is vervoegd ("ik scrabbel", "scrabbelde", "gescrabbeld"), zonder echter de betekenis of context van het woord te verduidelijken. In dit geval kan het woord worden gebruikt in een zin zoals "Ze scrabbelen al uren aan de tafel", waarin het duidelijk is dat het om het spel gaat.
De cursieve weergave dient dus als een aanwijzing voor de lezer dat het woord nog niet volledig geïnformeerd is in de database. Het ANW streeft ernaar om de kernwoordenschat van het Nederlands zo volledig mogelijk te beschrijven, en daarnaast biedt het informatie over tal van andere belangwekkende woorden. Deze woorden kunnen ook neologismen zijn, zoals "breakdancen" of "barbecuen", die recentelijk zijn opgenomen in de taal en al zijn ingeburgerd in het dagelijks spraakgebruik.
Neologismen en Kernwoordenschat
Een aandachtspunt in het ANW is de nadruk op neologismen, oftewel nieuwe woorden, nieuwe betekenissen of nieuwe vervoegingen van bestaande woorden. Deze woorden worden systematisch gevolgd en opgenomen in de database, omdat ze een onderdeel vormen van de evolutie van de taal. Een aantal van deze woorden is inmiddels volledig ingeburgerd en behoort tot de kernwoordenschat van het Nederlands.
Bijvoorbeeld, woorden zoals "faxen" of "scrabbelen" zijn in het begin van hun leven in de taal neologismen geweest, maar zijn tegenwoordig zo veel gebruikt dat ze als kernwoorden kunnen worden beschouwd. De cursieve weergave van dergelijke woorden in het ANW geeft aan dat de betekenis nog niet expliciet is opgenomen, maar dat de grammaticale vervoeging wel is gegeven.
De redactie van het ANW streeft ernaar om de kernwoordenschat van het Nederlands zo volledig mogelijk te beschrijven. Dit betekent dat niet alleen de gebruikelijke woorden worden opgenomen, maar ook minder gebruikte of regionale variaties. De database wordt gestaag uitgebreid, en hoewel het ANW nog geen compleet en afgerond woordenboek is, is het een waardevolle bron voor wie zich wil informeren over het Nederlands.
Schrijfwijzen en Uitspraak
Een belangrijk aspect van het ANW is de nadruk op correcte schrijfwijzen en uitspraak. Dit is vooral relevant voor woorden van vreemde herkomst, zoals uit het Frans of Engels. In dergelijke gevallen wordt de oudste of oorspronkelijke schrijfwijze uit de taal van herkomst prioriteit gegeven, aangezien dit volgens de regels van etymologie het meest betrouwbaar is.
Bijvoorbeeld, het woord "champagne" wordt cursief afgedrukt, omdat de schrijfwijze in het ANW de oorspronkelijke Fransse spelling volgt, in plaats van een eventuele vernederlandste vorm zoals "sjampanje". Op dezelfde manier wordt "cowboy" cursief afgedrukt in plaats van "kauwboi", aangezien de Franse spelling hier prioriteit heeft.
Ook de schrijfwijzen van klinkers en medeklinkers zijn van belang in het kader van het ANW. In het bijzonder komen gedekte klinkers, vrije klinkers, en zuivere tweeklanken voor in woorden van vreemde herkomst. De schrijfwijzen van deze klanken worden in het ANW gedetailleerd beschreven. Bijvoorbeeld, de gedekte klinker /a/ kan in uitheemse woorden cursief worden afgedrukt als "an", zoals in "restaurant", of als "en", zoals in "enfin".
De schrijfwijzen van medeklinkers zoals /k/ en /s/ worden ook behandeld. In uitheemse woorden kan de klank /k/ bijvoorbeeld worden geschreven als "c", "cc", "ch", "ck", "cqu", "g", of "qu", afhankelijk van de oorsprong van het woord. Deze schrijfwijzen worden cursief afgedrukt in het ANW om aan te geven dat het woord nog niet volledig geïnformeerd is in de database.
Cursieve Woorden en Hun Toepassing
Het gebruik van cursieve weergave in het ANW heeft ook praktische toepassingen voor gebruikers van de database. Het maakt het mogelijk om onmiddellijk te zien of een woord volledig is opgenomen of dat er nog informatie ontbreekt. Voor onderzoekers, taalleerlingen, en schrijvers is dit een waardevolle aanwijzing die hen helpt bij het bepalen van de betrouwbaarheid van een woord of vervoeging.
Een voorbeeld is het woord "leasen". In het ANW staat dit woord mogelijk cursief afgedrukt, wat aangeeft dat de betekenis of toepassing nog niet expliciet is opgenomen. In dit geval kan het woord worden gebruikt in een zin zoals "Ze leasen een auto", wat betekent dat ze een auto huren met een leasverdrag. Hoewel de betekenis niet expliciet is opgenomen in het ANW, is de grammatica en vervoeging van het woord wel beschikbaar.
Cursieve weergave helpt ook bij het herkennen van vervoegde vormen en bijzonderheden van woorden. Bijvoorbeeld, het woord "scoren" kan cursief afgedrukt zijn, waarbij de vervoeging "ik scoor", "scoorde", "gescoord" is opgenomen. In dit geval is de uitspraak-e in de stam van het woord weggevallen, en is de o verdubbeld, zoals in "gescoord".
De Rol van het ANW in de Lexicografie
Het Algemene Nederlands Woordenboek speelt een cruciale rol in de lexicografie, ofwel de wetenschap van het opstellen van woordenboeken. Het is een database die niet alleen de betekenis van woorden beschrijft, maar ook hun grammaticale vervoeging, uitspraak, en eventuele bijzonderheden. Het ANW is onderdeel van de European Dictionary Portal, een initiatief van de European Network of e-Lexicography (ENeL), dat deel uitmaakt van de European Cooperation in Science and Technology (COST).
Ondersteund door deze Europese samenwerking, helpt het ANW bij het onderzoek naar de Nederlands taal en bij de standaardisering van spelling en grammatica. Het woordenboek werkt ook samen met andere instellingen, zoals de Fryske Akademy, om een Fries onlinewoordenboek te ontwikkelen. Daarnaast levert het ANW nieuwe woorden aan voor de Woordenlijst Nederlandse Taal, een officiële lijst van woorden die in boekvorm en verkorte vorm te koop is als het Groene Boekje.
Het ANW is ook een bron van betrouwbare informatie voor schrijvers, onderzoekers, en scholieren die willen controleren of een woord correct is opgenomen in de taal. De database bevat links naar externe sites voor afbeeldingen, geluiden, en video's, waardoor gebruikers ook visuele en audiotools kunnen gebruiken om het woord beter te begrijpen. In het geval van afbeeldingen wordt een "postzegelformaat" getoond, wat een voorbeeld geeft van de afbeelding zonder dat het volledige beeld wordt getoond. Dit is bedoeld om te voldoen aan de eisen van het Nederlandse auteursrecht.
Conclusie
Het gebruik van cursieve weergave in het Algemene Nederlands Woordenboek is een waardevolle aanwijzing voor gebruikers die willen weten of een woord volledig is opgenomen of dat er nog informatie ontbreekt. Deze cursieve weergave geeft aan dat het woord nog niet voorzien is van betekenissen of toepassingen in zinnen, maar dat de grammaticale vervoeging wel is beschikbaar. Het ANW speelt een cruciale rol in de lexicografie en de evolutie van de Nederlands taal, en het helpt bij de standaardisering van spelling en grammatica.
De database is niet alleen een bron van betrouwbare informatie over woorden, maar ook een ondersteunende tool voor onderzoekers, schrijvers, en scholieren die willen controleren of een woord correct is opgenomen in de taal. Met zijn focus op neologismen en kernwoordenschat helpt het ANW bij het behouden van de rijkheid en complexiteit van de Nederlands taal, en zorgt het voor een beter begrip van het gebruik van onbekende woorden in de moderne context.