Het Ereveld in Loenen: Identificatie van onbekende oorlogsslachtoffers

Het Ereveld in Loenen staat sinds 1949 symbool voor herinnering en eerbied voor slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en latere conflicten. Het is een rustige en historische plek in het hart van Gelderland, waar meer dan 4.000 Nederlandse oorlogsslachtoffers begraven liggen. Van deze 4.000 zijn er 103 onbekenden gebleven: personen zonder naam, waarvan de identiteit onbekend is en waarvan de familie vaak ook niet weet waar hun dierbaren nu liggen begraven. Sinds 2018 wordt een grootschalig en emotioneel project opgezet om deze zogenaamde '100 van Loenen' te identificeren. De identificatie van onbekende oorlogsslachtoffers is niet enkel een historisch proces, maar ook een persoonlijke reis voor nabestaanden die eindelijk antwoorden kunnen krijgen.

De geschiedenis van het Ereveld Loenen

Het Ereveld in Loenen werd in 1948 aangelegd en officieel ingewijd op 18 oktober 1949 door Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Wilhelmina. Het was oorspronkelijk bedoeld als rustplaats voor Nederlandse oorlogsslachtoffers die in Duitsland zijn overleden. Later vonden er ook herbegrafenissen plaats van slachtoffers van de koloniale oorlog in Indonesië, de Korea-oorlog, de acties op Nieuw-Guinea en VN-vredesmissies sinds de jaren tachtig.

Sindsdien wordt het ereveld jaarlijks het doelwit van herbegrafenissen. Gemiddeld vinden er elk jaar ongeveer achttien herbegrafenissen plaats. Deze kunnen nodig zijn wanneer een oorlogsgraf op een gewone begraafplaats slecht onderhouden wordt of geruimd moet worden. Het Ereveld is een plek van rust en herinnering, waar het verleden op een respectvolle manier wordt bewaard.

Een speciaal deel van het ereveld is gewijd aan de zogenaamde 'onbekende Nederlanders'. Meer dan 100 stenen dragen de vermelding 'ONBEKENDE NEDERLANDER'. Deze personen zijn vermoedelijk overleden tijdens de oorlog, maar hun identiteit is nooit bevestigd of hun familie is nooit gevonden. Deze situatie is niet enkel een historische kwestie, maar ook emotioneel zwaar voor eventuele nabestaanden die nooit de kans kregen om afscheid te nemen.

Het identificatieproject: De '100 van Loenen'

Sinds mei 2018 is een groot onderzoeksproject gestart om de identiteit van deze 103 onbekende personen te achterhalen. Het project wordt uitgevoerd in samenwerking tussen de Oorlogsgravendienst, de Bergings- en Identificatiedienst Koninklijke Landmacht (BIDKL) en de Nationale Politie. Het doel is om deze personen hun naam terug te geven en hun familie eventueel het laatste antwoord te bieden op de vraag: "Waar ligt mijn dierbaren begraven?"

Het proces begint met opgravingen. In een jaar tijd worden ongeveer tien graven geopend. De stoffelijke resten worden daarna naar het laboratorium in Soesterberg gebracht, waar DNA-onderzoek wordt uitgevoerd. Ook van mogelijke nabestaanden wordt DNA afgenomen en opgeslagen in een databank voor Vermiste Personen. Door middel van DNA-vergelijkingen kan een mogelijke verwantschap worden bevestigd. Daarnaast worden archieven en historische documenten doorgenomen om eventuele aanwijzingen te vinden.

Het is belangrijk om te weten dat dit project een einddoel heeft: het is een 'laatste kans'. De groep directe nabestaanden (zoals kinderen, broers en zussen) wordt namelijk steeds kleiner. Daarom is het nu cruciaal om deze oorlogsslachtoffers hun identiteit terug te geven.

Voorbeelden van herkenning

Sommige gevallen hebben al geleid tot herkenning. Zo is er bijvoorbeeld het verhaal van Ingrid de Ruiter-de Vries. Haar opa was overleden 1,5 jaar na de oorlog, maar zijn lichaam was nooit teruggevonden. Haar oma kreeg van het Rode Kruis te horen dat hij was overleden, maar ze wisten nooit waar zijn lichaam was. Haar vader heeft zijn vader nooit gezien. Toen het lichaam van haar opa eindelijk geïdentificeerd en op een steen gezet werd, zei haar vader: "Hij was toch vermist, we wisten dat hij niet meer leefde, maar we hadden geen graf."

Dit is een van de vele voorbeelden die tonen hoe waardevol deze identificatieprojecten zijn. Ze geven familieleden rust, herinnering en de mogelijkheid om uiteindelijk afscheid te nemen van een dierbaren.

De rol van technologie en historisch onderzoek

De identificatieprocedures zijn niet uitsluitend gebaseerd op DNA-onderzoek. Ook historisch onderzoek speelt een grote rol. Onderzoekers van de BIDKL gaan archieven in stad, land en online af. Ze bekijken bijvoorbeeld Sterbensurkunden, militaire registers, persoonskaarten en andere documenten uit de oorlogstijd.

Sommige gevallen zijn verrassend. Bijvoorbeeld: waar men dacht dat er een man begraven lag, bleek het een vrouw te zijn. Of waar men aannam dat het een Nederlander was, bleek het een Belg of zelfs een Duitser. Deze ontdekkingen zijn niet enkel wetenschappelijk interessant, maar ook emotioneel en historisch betekenisvol.

Een voorbeeld is de geval van Leopold de Riddere. Duitse ambtenaren dachten dat hij een Nederlander was, maar omdat ze de naam niet herkenden als Vlaams, werd hij op de Sterbensurkunde aangeduid als een 'Holländer'. Dit leidde tot het feit dat hij in Loenen terechtkwam in plaats van in België.

De kroon en tandtechniek

Sommige identificaties zijn gebaseerd op fysische kenmerken. Bijvoorbeeld: de tandtechniek uit de oorlogstijd kan aantonen of een persoon Duits, Brits of Nederlands was. In een geval werd een kroon gevonden die duidelijk Duitse tandtechniek toonde, wat suggereerde dat de persoon Duits was. Dit soort aanwijzingen kan helpen om de richting van het onderzoek te bepalen.

De ethiek van grafopgraving

Het identificatieproject stelt ook ethische vragen. Het oproepen van grafgrond is niet licht genomen. Voor de Oorlogsgravenstichting was het schenden van de grafrust een punt van discussie. Peter van der Graaf, directeur van de stichting, erkent dat het macaber is om grafgrond te omwoelen. Toch benadrukt hij ook dat het zinvol is om een poging te ondernemen om nabestaanden zekerheid te bieden.

Grafrust is voor de stichting belangrijk, maar het kan met verstand worden doorbroken. Het is belangrijk voor nabestaanden dat men probeert de oorlogsslachtoffers te identificeren. Het doel is om mensen uitsluitsel over het lot van hun familieleden te geven.

Geert Jonker, hoofd van de Bergings- en Identificatiedienst Koninklijke Landmacht, noemt het onderzoek een "ereplicht". Hij benadrukt dat het voor nabestaanden belangrijk is om te weten waar hun familie begraven ligt. Onzekerheid is volgens hem "funest". Zijn motto is: "Vermist is erger dan dood." Daarom noemt hij het onderzoek een "race tegen de klok", vooral vanwege de hoge leeftijd van de meeste nabestaanden.

De toekomst van het project

Het identificatieproject is een langdurig onderzoek dat meerdere jaren kan duren. Het vereist niet enkel technische middelen, maar ook menselijke inspanning en samenwerking. De doelgroep bestaat uit directe nabestaanden, maar ook uit historisch onderzoekers en deskundigen die de context van de oorlog en de slachtoffers willen begrijpen.

Er is nog veel werk aan de winkel. Elke identificatie is een stap naar herinnering en herkenning. Het project kan ook leiden tot nieuwe ontdekkingen over de Tweede Wereldoorlog en de levens van de slachtoffers. Het is een proces dat niet enkel voor de nabestaanden belangrijk is, maar ook voor de samenleving als geheel.

Conclusie

Het Ereveld in Loenen is een plek van herinnering en rust, waar honderden Nederlanders begraven liggen die tijdens de oorlog zijn overleden. Het identificatieproject van de 103 onbekende oorlogsslachtoffers is een emotioneel en historisch belangrijk initiatief dat gericht is op herkenning, rust en eerbied. Het project benut moderne technieken zoals DNA-onderzoek en historisch onderzoek om de identiteit van deze personen vast te stellen. Het is een laatste kans, niet enkel voor de slachtoffers zelf, maar ook voor hun familie om uiteindelijk afscheid te kunnen nemen.

De betekenis van het project gaat verder dan de individuele gevallen. Het onderstrekt de waarde van herinnering en het belang van het behouden van historische waarheid. Het Ereveld in Loenen blijft een symbool van respect en eerbied voor de slachtoffers van oorlog, en het identificatieproject is een bewijs van de samenleving's plicht om hun herkenning en rust te waarborgen.

Bronnen

1. Gelderland: DIT geeft zoveel rust: identificatie oorlogsslachtoffers op Ereveld Loenen begonnen
2. De onbekenden van Loenen
3. De kleinste eenheid van de landmacht zoekt uit wie de onbekende oorlogsslachtoffers in Loenen zijn
4. DIT geeft zoveel rust: identificatie oorlogsslachtoffers op Ereveld Loenen begonnen
5. Zoeken naar onbekend slachtoffer uit oorlog
6. Ereveld Loenen
7. Onbekende Nederlander