De Onveiligste Steden in Nederland: Een Overzicht en Analyse
juli 18, 2025
De VPRO is al jarenlang actief in het ontrafelen van vergeten verhalen, historische mysteries en veranderingsprocessen in het Nederlandse landschap. Door middel van documentaires, radioprogramma’s en reportages brengt de VPRO dieper liggende thema’s aan het licht die vaak buiten het zicht van het alledaagse nieuws vallen. In dit artikel belichten we enkele van deze projecten, zoals Meisjes van de Goede Herder, Onzichtbaar Nederland en Adres Onbekend, die ons helpen inzicht te krijgen in aspecten van het Nederlandse verleden en heden die lang zijn onderbelicht gebleven. Deze programma’s bieden een kijkje in vergeten geschiedenis, maatschappelijke veranderingen en verlaten dorpen, en tonen hoe het vandaagse Nederland is ontstaan uit duizenden kleine en grote historische processen.
Een van de bekendste en meest indrukwekkende projecten van de VPRO is Onzichtbaar Nederland. Deze serie richt zich op veranderingsprocessen in het landschap en de maatschappij. Het begint met een reconstructie van een historische reis: die van waterstaatopzichter Jacob van Niftrik in 1858. Hij reisde van Antwerpen naar Beek bij Nijmegen om zijn zieke moeder op het sterfbed te bezoeken. De reis duurde bijna 30 uur en verliep via voet, roeiboot, trein en postkoets. In 2016 reconstrueert de maker deze reis via openbaar vervoer en vergelijkt hij de toestand van vroeger met die van nu.
Het doel van Onzichtbaar Nederland is om te laten zien hoe het Nederlandse landschap en de maatschappij zijn veranderd. Het is een unieke manier om veranderingsprocessen zichtbaar te maken, door het tegen te stellen aan de huidige situatie. In de serie worden ook andere historische plannen belicht, zoals de geplande driebaans snelweg door het Utrechtse Domplein, en de plannen om de grachten in Amsterdam te dempen. Deze voorbeelden tonen hoe plannen van vroeger vaak niet zijn doorgevoerd, of hoe ze zijn gewijzigd door maatschappelijke ontwikkelingen.
Hans Klok, maker van Onzichtbaar Nederland, benadrukt dat het maken van zo’n serie niet alleen om beelden gaat, maar ook om het herkennen van veranderingen in denkwereld en maatschappelijke waarden. "Je kunt oude foto’s, kaarten en tekeningen gebruiken om te laten zien wat er is veranderd," legt hij uit. "Soms denk je: hoe hebben ze dat ooit zo kunnen doen? En over 25 jaar zullen mensen misschien hetzelfde vinden over wat wij nu doen." De serie is dus niet alleen een historische reconstructie, maar ook een reflectie op de manier waarop mensen in het verleden over hun toekomst dachten.
Een ander belangrijk aspect van Onzichtbaar Nederland is het toelichten van hoe het Nederlandse landschap is ontstaan. Dat gebeurt door het aanduiden van verloren spoorlijnen, verlaten dorpen en veranderde stadsstructuren. Het programma laat zien dat Nederland voortdurend verandert, en dat veranderingen vaak te maken hebben met economische, technologische of politieke ontwikkelingen. Zo is bijvoorbeeld 1200 kilometer spoorweg weer verdwenen, en sommige plannen zijn nooit doorgevoerd vanwege veranderde voorwaarden of maatschappelijke weerstand.
Een andere documentaire die de VPRO op haar ziel heeft is Meisjes van de Goede Herder. Deze serie gaat dieper in op de geschiedenis van de Rooms-Katholieke congregatie De Zusters van de Goede Herder, die vanaf 1860 tot 1978 20.000 meisjes opnam in hun zustershuizen. Deze meisjes, vaak afkomstig uit moeilijke jeugden, werden opgesloten en verplicht om te werken. De documentaire toont het verhaal van oud-pupillen zoals Lies Vissers, Joke de Smit en R. Riet, die jarenlang zwegen over hun ervaringen, maar die nu in een rechtszaak eisen excuses, erkenning en een schadevergoeding.
Tijdens het maken van de documentaire ontdekte de maker ook onbekende graven op een voormalig terrein van de Goede Herder in Nederland. Inmiddels zijn archeologen aan het onderzoeken of er een verband is tussen deze graven en de geschiedenis van de zustershuizen. In Ierland zijn in 2021 bijvoorbeeld negenduizend anoniem begraven kinderen gevonden bij kloosters van de Goede Herder, wat het VPRO-team op het spoor zette. Ook in Canada en de Verenigde Staten zijn vergelijkbare gevallen aan het licht gekomen.
De documentaire geeft een beeld van hoe oud-pupillen zich voelen nu ze hun verhaal kunnen vertellen. Voor sommigen is het moeilijk om terug te blikken op hun jeugd in de kloosters, terwijl anderen het als een vorm van herstel beschouwen. De serie maakt duidelijk dat het verleden van de Goede Herder nog steeds impact heeft op de huidige maatschappij, en dat het onthullen van deze geschiedenis belangrijk is voor het begrip van hoe zulke instellingen functioneerden.
Een ander VPRO-programma dat al jaren actief is, is Adres Onbekend. Sinds 1971 helpt dit programma mensen die familie, vrienden of liefdes uit het oog zijn verloren. Het programma maakt gebruik van luisteraars en een Zoekbrigade om mensen te helpen hun zoektocht te voortzetten. Elke zondag wordt het programma uitgezonden bij KRO-NCRV op NPO Radio 5, en luisteraars kunnen tips geven via een gratis telefoonnummer of e-mail.
Adres Onbekend is niet alleen gericht op hereniging, maar ook op het opsporen van vergeten verhalen en verbroken banden. Het programma is een unieke mix van persoonlijke geschiedenissen en maatschappelijke trends. Vaak blijkt dat mensen die jarenlang niet met elkaar contact hebben gehouden, opnieuw contact zoeken uit nieuwsgierigheid, wrok of wederzijdse genegenheid. Het programma toont hoe de tijd soms een brug kan vormen tussen verleden en heden.
Een van de meest冲击ende ontdekkingen in de documentairewereld van de VPRO betreft onbekende graven die zijn gevonden bij voormalige terreinen van de Goede Herder. Deze graven zijn meestal anoniem en liggen in de buurt van vroegere zustershuizen. In Almelo zijn archeologen in opdracht van de gemeente aan het onderzoeken of er een verband bestaat tussen deze graven en de geschiedenis van de congregatie. De VPRO heeft er aandacht aan besteed omdat het om een onderwerp gaat dat lang is onderbelicht gebleven en dat nu pas boven water komt.
De serie Meisjes van de Goede Herder speelt beide kanten van het verhaal af: zowel het perspectief van de oud-pupillen als dat van de congregatie. Voor het eerst reageert de Goede Herder voor de camera, en het is duidelijk dat voor de kloosterorde er veel meer op het spel staat dan alleen het imago. Als schuld zou worden erkend, kunnen er juridische gevolgen volgen. Het programma laat zien hoe moeilijk het is om het verleden te reconstrueren, aangezien de laatste getuigen ouder worden en archieven verdwijnen.
De VPRO speelt een belangrijke rol in het onthullen van vergeten geschiedenis, verlaten dorpen en verbroken banden. Door middel van documentaires, radioprogramma’s en reportages brengt de organisatie kwesties aan die vaak buiten het bereik van het alledaagse nieuws vallen. De thema’s zijn vaak emotioneel beladen, maar het programma onthult ze op een objectieve en informatieve manier, zonder overtuiging of persoonlijke meningen.
De VPRO benadrukt ook de betekenis van historische reconstructies, zoals in Onzichtbaar Nederland, waarbij het verleden wordt vergeleken met de huidige toestand. Deze methode helpt om veranderingen zichtbaar te maken en te begrijpen waarom bepaalde processen zijn ontstaan. Bovendien legt het programma uit dat historische plannen vaak zijn gewijzigd of zelfs nooit zijn doorgevoerd vanwege veranderende omstandigheden of maatschappelijke ontwikkelingen.
De VPRO heeft zich gemaakt tot een belangrijke speler in het onthullen van vergeten verhalen en veranderingsprocessen in het Nederlandse landschap en maatschappij. Door middel van documentaires zoals Meisjes van de Goede Herder en Onzichtbaar Nederland, en radioprogramma’s zoals Adres Onbekend, brengt de organisatie kwesties aan die lang zijn onderbelicht gebleven. Deze programma’s tonen niet alleen de impact van het verleden op het heden, maar ook hoe het vandaagse Nederland is ontstaan uit duizenden kleine en grote historische processen. Het is een unieke manier om inzicht te krijgen in hoe het land is veranderd, en hoe het verleden nog steeds invloed heeft op de huidige maatschappij.