Nederlandse onderscheidingen en de Friesche Elf Steden

Nederland beschikt over een rijke traditie van ridderorden en onderscheidingen die sinds het begin van de negentiende eeuw worden uitgereikt aan burgers en buitenlanders die zich op een bijzondere manier hebben ingezet voor de maatschappij, het koninklijk huis of het land. Een van de bekendere en cultureel relevante onderscheidingen is het Elfstedenkruisje, een vermelding die niet alleen sportieve prestaties beloont, maar ook een diep verankerde Friesche identiteit en geschiedenis weerspiegelt. Dit artikel biedt een overzicht van de historische achtergronden, de structuur, de toekenning en de betekenis van deze unieke onderscheiding, met een focus op haar rol in de Nederlandse context.

De Friesche Elfsteden en het Elfstedenkruisje

De Vereniging De Friesche Elfsteden werd op 15 januari 1909 opgericht en organiseert sindsdien, indien de weersomstandigheden het toelaten, de elfstedentocht op de schaats. Deze tocht is een van de meest legendarische schaatswedstrijden van Nederland en beslaat een traject van ruim 200 kilometer. De route loopt van Leeuwarden uit via Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindelopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker en Dokkum, om uiteindelijk weer terug te keren in Leeuwarden.

Het Elfstedenkruisje is bedoeld voor alle deelnemers die de tocht binnen de gestelde tijd voltooien en de benodigde stempels verzamelen. Het kruisje zelf is ontworpen in de vorm van een Maltezer kruis met een cirkelvorm in het midden. Deze cirkel bevat een in emaille uitgevoerde weergave van het wapen van Friesland. Het opschrift op het kruisje luidt: "DE FRIESCHE ELF STEDEN".

In december 2012 kreeg het Elfstedenkruisje de erkenning van een officiële Nederlandse onderscheiding. Het is sindsdien een erkende onderscheiding die mag worden gedragen in de officiële draagvolgorde van Nederlandse onderscheidingen. Het kruisje moet direct achter het Vierdaagsekruis worden gedragen, wat betekent dat het op een rij staat met andere prestigieuze onderscheidingen die op sportieve vaardigheden zijn gebaseerd.

Het lint dat bij het kruisje hoort, werd in 2013 ingevoerd. Het is wit met aan weerszijden van het midden twee brede blauwe banen. De eerste linten werden op 23 april 2013 geleverd. Koning Willem-Alexander droeg het Elfstedenkruis aan het nieuwe lint bij zijn inhuldiging op 30 april 2013. Dit gebeurde op de laatste Koninginnedag van koningin Beatrix, een markante gebeurtenis die de erkenning van het kruisje verder accentueerde.

De inspanningen van de Friese Commissaris van de Koningin/Koning, John Jorritsma, waren essentieel voor de erkenning van het Elfstedenkruisje. In samenspraak met het bestuur van de Koninklijke Vereniging de Friesche Elfsteden en met advies van de Kanselier der Nederlandse Orden, werd besloten dat het kruisje op 30 april 2013 officieel zou mogen worden gedragen, ook al was het besluit nog niet in de Staatscourant gepubliceerd. Dit stelde de organisatie in staat om het kruisje tijdig te introduceren in de officiële rij van onderscheidingen in Nederland.

De rol van de Vereniging de Friesche Elfsteden

De Vereniging de Friesche Elfsteden is een centrale speler in de organisatie en de toekenning van het Elfstedenkruisje. De vereniging is verantwoordelijk voor de organisatie van de elfstedentocht, die niet jaarlijks, maar afhankelijk van de weersomstandigheden, wordt uitgevoerd. Als de temperatuur onder nul blijft en er voldoende sneeuw ligt, kan de tocht worden afgevaardigd. De wedstrijd is een van de meest prestigieuze schaatswedstrijden van Nederland en aantrekkelijk voor schaatseren uit heel het land.

De vereniging zorgt ook voor de toekenning van het kruisje aan alle deelnemers die de tocht voltooien. Het is een unieke onderscheiding die niet alleen een sportieve prestatie beloont, maar ook een sterke band met de Friesche identiteit en geschiedenis weerspiegelt. Het kruisje is daarom niet alleen een symbool van fysieke inzet, maar ook van cultureel engagement.

Officiële toekenning en draagvolgorde

De Nederlandse onderscheidingen worden geregeld door een Draagvolgorde die officieel in de Staatscourant is gepubliceerd. Deze draagvolgorde bepaalt in welke volgorde de verschillende onderscheidingen op de revers worden gedragen. Het Elfstedenkruisje is sinds zijn officiële erkenning in december 2012 opgenomen in deze draagvolgorde.

De draagvolgorde is belangrijk omdat ze de prioriteit en het prestigie van de verschillende onderscheidingen bepalen. Het Elfstedenkruisje staat direct achter het Vierdaagsekruis, wat betekent dat het op gelijke voet staat met andere sportieve onderscheidingen. Deze positie benadrukt de betekenis van het kruisje binnen de Nederlandse onderscheidingenwereld.

De toekenning van het kruisje gebeurt automatisch aan alle deelnemers die de elfstedentocht voltooien. Er is geen selectieprocedure of extra criteria voor de toekenning, waardoor het een open en toegankelijke onderscheiding is. Dit maakt het kruisje toegankelijker dan andere, meer formeel gerichte onderscheidingen.

De betekenis van het Elfstedenkruisje

Het Elfstedenkruisje is meer dan een simpele onderscheiding. Het symboliseert een unieke combinatie van sportieve prestatie, cultureel engagement en historische banden met de regio Friesland. Het kruisje is een duidelijk teken van inzet, volharding en passie, zowel voor de sport als voor de Friesche identiteit.

De toekenning van het kruisje geeft ook een zichtbaar plekje aan Friesland in de rij van Nederlandse onderscheidingen. Dit benadrukt de rol van de regio in de nationale sportgeschiedenis en culturele tradities. Het kruisje is daarom niet alleen een persoonlijke eer voor de deelnemers, maar ook een symbolisch moment voor de regio Friesland als geheel.

Nederlandse onderscheidingen in het algemeen

Nederland beschikt over een breed spectrum aan onderscheidingen die worden uitgereikt aan burgers en buitenlanders die zich op een bijzondere manier hebben ingezet voor de maatschappij, het koninklijk huis of het land. Deze onderscheidingen kunnen zowel ridderlijke orden zijn als specifieke vermeldingen voor sportieve of civiele prestaties.

De meeste Nederlandse onderscheidingen zijn ingesteld op basis van Koninklijk Besluit of ministerieel besluit. Daarnaast zijn er ook onderscheidingen die zijn ingesteld door verenigingen of instellingen, zoals het Nederlandse Rode Kruis. Deze onderscheidingen kunnen worden gedragen op uniformen of in andere officiële contexten.

De Vierdaagse Afstandsmarsen is een van de bekendere onderscheidingen, vergelijkbaar met het Elfstedenkruisje. Deze onderscheiding wordt uitgereikt aan de deelnemers van de Vierdaagse, een marathonmars die sinds 1977 jaarlijks wordt afgevaardigd in Nijmegen. De Vierdaagse is een van de meest prestigieuze en internationaal erkende onderscheidingen in Nederland.

Daarnaast bestaat er ook een aantal civiele onderscheidingen, zoals de Orde van Oranje-Nassau, die wordt uitgereikt aan burgers die zich op een bijzondere manier hebben ingezet voor de maatschappij. Deze onderscheidingen worden vaak uitgereikt aan vrijwilligers, onderzoekers, leraars en anderen die op een unieke manier bijdragen aan de samenleving.

Een voorbeeld van de Orde van Oranje-Nassau is te vinden in Den Helder, waar elf inwoners een koninklijke onderscheiding ontvingen. Tien personen werden benoemd tot Lid in de Orde van Oranje-Nassau, en één persoon, Gert de Haas, kreeg zelfs de titel Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Deze onderscheidingen werden uitgereikt in herkenning van hun vrijwilligerswerk en maatschappelijke bijdrage.

Vrijwilligers en onderscheidingen

Vrijwilligers zijn regelmatig in de ban van onderscheidingen. In Nederland wordt jaarlijks een grote groep vrijwilligers benoemd tot lid van de Orde van Oranje-Nassau of een andere civiele onderscheiding. Deze onderscheidingen worden uitgereikt in herkenning van hun inzet voor de maatschappij en hun bijdrage aan het gemeenschapsleven.

Een voorbeeld hiervan is Herman Dubbeldam, die sinds 2006 als vrijwilligerscoördinator werkt bij Stichting Present in Den Helder en Texel. Dubbeldam is een enthousiaste en bevlogen coördinator die zich inzet voor mensen die hulp nodig hebben. Zijn inzet is zodanig waardevol dat hij in aanmerking kwam voor een koninklijke onderscheiding.

Een andere bekende naam in de onderscheidingenwereld is Geert-Jan Houben, een hoogleraar webinformatiesystemen aan de TU Delft. Houben is niet alleen een inspirerende docent, maar heeft ook een sleutelrol gespeeld in het opzetten van onderwijsprogramma’s, AI-labs en de aantrekking van landelijke investeringen in kunstmatige intelligentie. Zijn werk is zodanig betekenisvol dat hij benoemd werd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

De rol van de Koning en het Koninklijk Huis

Het Koninklijk Huis speelt een centrale rol in de toekenning van onderscheidingen in Nederland. Koningen en koninginnen zijn verantwoordelijk voor de benoeming van leden van ridderorden en de uitreiking van onderscheidingen. Deze benoemingen en uitreikingen vinden vaak plaats tijdens officiële gebeurtenissen of bijzondere gelegenheden.

Een bekend voorbeeld is de inhuldiging van koning Willem-Alexander in 2013. Tijdens deze gebeurtenis droeg de nieuwe koning het Elfstedenkruisje aan het nieuwe lint, wat een belangrijk moment was voor de erkenning van het kruisje als officiële onderscheiding. Deze gebeurtenis benadrukte niet alleen de rol van het Koninklijk Huis in de onderscheidingenwereld, maar ook de betekenis van het Elfstedenkruisje binnen het bredere spectrum van Nederlandse onderscheidingen.

De koning en koningin zijn ook verantwoordelijk voor de benoeming van de Commissarissen van de Koning, zoals John Jorritsma, die essentieel zijn geweest in de erkenning van het Elfstedenkruisje. Deze Commissarissen fungeren als tussenpersoon tussen het Koninklijk Huis en de maatschappij en spelen een rol in de toekenning van onderscheidingen en andere officiële benoemingen.

De draagvolgorde van Nederlandse onderscheidingen

De draagvolgorde van Nederlandse onderscheidingen is een officieel besluit dat is gepubliceerd in de Staatscourant. Deze draagvolgorde bepaalt de volgorde waarin de verschillende onderscheidingen op de revers worden gedragen. Het is een belangrijk document omdat het de prioriteit en het prestige van de onderscheidingen bepaalt.

Het Elfstedenkruisje staat in de draagvolgorde direct achter het Vierdaagsekruis, wat betekent dat het op gelijke voet staat met andere sportieve onderscheidingen. Deze positie benadrukt de betekenis van het kruisje binnen de Nederlandse onderscheidingenwereld en geeft aan dat het een erkende en waardevolle onderscheiding is.

De draagvolgorde is belangrijk voor mensen die onderscheidingen dragen, omdat het bepaalt hoe ze worden herkend en hoe ze zich moeten kleden in officiële situaties. Het is ook een symbool van het Nederlandse respect voor sportieve en civiele prestaties.

Conclusie

De Nederlandse onderscheidingenwereld is een rijke en diverse historische en culturele context. Het Elfstedenkruisje is een van de meest interessante en cultureel relevante onderscheidingen in dit spectrum. Het symboliseert een unieke combinatie van sportieve inzet, Friesche identiteit en nationale erkenning. Het kruisje is niet alleen een symbool van persoonlijke prestatie, maar ook van historische en culturele banden met de regio Friesland.

De toekenning van het kruisje is automatisch aan alle deelnemers die de elfstedentocht voltooien, wat betekent dat het een open en toegankelijke onderscheiding is. De erkenning van het kruisje in december 2012 en de invoering van het lint in 2013 benadrukken de betekenis van het kruisje binnen de Nederlandse onderscheidingenwereld.

In het bredere spectrum van Nederlandse onderscheidingen spelen ook andere onderscheidingen een rol, zoals de Orde van Oranje-Nassau, de Vierdaagse Afstandsmarsen en de Huisorde van Oranje. Deze onderscheidingen worden uitgereikt aan burgers en buitenlanders die zich op een bijzondere manier hebben ingezet voor de maatschappij of het Koninklijk Huis.

Het Koninklijk Huis en de Commissarissen van de Koning spelen een centrale rol in de toekenning van onderscheidingen. Zij bepalen niet alleen de draagvolgorde van de onderscheidingen, maar ook de criteria voor de uitreiking en benoeming. Deze rol benadrukt de betekenis van het Koninklijk Huis in de Nederlandse onderscheidingenwereld.

De Nederlandse onderscheidingen zijn daarom meer dan alleen symbolen van eer en waardering. Ze zijn ook een reflectie van de Nederlandse geschiedenis, identiteit en maatschappelijke waarden. Het Elfstedenkruisje is een duidelijk voorbeeld van deze complexe en rijke onderscheidingenwereld.

Bronnen

1. Onderscheidingen.nl - Elfstedenkruis
2. Infonu.nl - Elfstedenkruis officiële onderscheiding
3. Regionoordkop.nl - Koninklijke onderscheiding in Den Helder
4. Lansingerland.nl - Vrijwilligers ontvangen koninklijke onderscheiding
5. Wikipedia - Elfstedenkruisje
6. Wikipedia - Ridderorden en onderscheidingen in Nederland
7. Yory.nl - Militaire onderscheidingen