De boswachters in het licht: Erik de Jonge en Jocelyn de Kwant
juli 19, 2025
De Nederlandse dorpsfilm is een uniek fenomeen dat meer betekent dan alleen een beeldmateriaal uit het verleden. Het is een documentaire, een archief en een levendig portret van het landelijke dorpsleven in de naoorlogse jaren. Door de jaren heen zijn talloze dorpen vastgelegd op film, waarbij lokale historie, culturele tradities en het dagelijks leven van de inwoners op een authentieke manier worden gepresenteerd. Deze dorpsfilms geven niet alleen een historisch overzicht, maar ook een warme blik op de samenleving van vroeger. Zowel voor historici als voor toeristen vormen ze een waardevolle bron van inzicht en ontdekking. Deze artikel gaat dieper in op de betekenis en het historische belang van de Nederlandse dorpsfilm, met een focus op het werk van Johan Adolfs en andere relevante documentaires.
De Beginjaren van Dorpsfilms in Nederland
In de jaren ’40 en ’50 begon in Nederland een beweging die dorpsfilms voor altijd zou veranderen. Deze films waren niet alleen voor de filmhistorie van het land belangrijk, maar ook voor de manier waarop dorpsgemeenschappen zichzelf zagen en voelden. In 1949 startte Johan Adolfs, een zakenman uit Enschede, een project dat bekend zou worden als de Landelijke Filmactie. Het doel van deze actie was om de camera te richten op het dagelijks leven in kleine dorpen, waarbij iedereen elkaar kende en waar de gemeenschap centraal stond. Adolfs begreep dat film niet alleen een vermaaksmiddel was, maar ook een krachtige manier om geschiedenis vast te leggen.
Met zijn cameramensen reisde Adolfs door het land, waar hij in busjes zat en in dorpen aanhoudend filmde. Hij liet zich leiden door lokale clubs en verenigingen die zijn Filmactie organiseren. De dorpsfilms die hieruit ontstonden, tonen een breed spectrum aan onderwerpen: van herkenbare dorpsplekken, mensen voor hun huis of bedrijf, kinderen op het schoolplein tot sport- en vrijwilligersactiviteken. De films eindigen meestal met een optocht door het dorp van lokale verenigingen, waarbij de opdrachtgever vaak duidelijk vertegenwoordigd is.
Adolfs gebruikte ook creatieve vormgevingstechnieken, zoals slow-motion en de film achteruit afspelen om actieve atleten of spelende kinderen te laten zien. Deze toepassingen gaven de dorpsfilms een bijzondere levenskracht en dynamiek. De opdrachtgevers konden vervolgens de film over hun dorp vertonen tegen een kleine toegangsprijs, waarmee de verenigingskas werd versterkt en nieuwe leden werden geworven. Het was een fenomeen, waarbij dorpen als ‘filmsteden’ werden beschouwd en dorpsbewoners als ‘filmsterren’.
Dorpsfilms als Historische Bronnen
De dorpsfilms van Johan Adolfs zijn niet alleen een cultureel fenomeen, maar ook een waardevolle historische bron. Ze geven een uniek beeld van het dorpsleven in de naoorlogse samenleving. Meer dan 70 jaar na hun opname blijven deze films relevant, omdat ze het dagelijks leven en de sociale structuur van die tijd op een levendige manier vastleggen. Ze tonen hoe dorpen zichzelf voorstelden en hoe de inwoners met elkaar omgingen.
In het Gelders Archief zijn films van bijna 50 dorpen bewaard, die in de jaren ’50 en ’60 zijn vastgelegd. Deze collectie is een belangrijk historisch archief dat voor onderzoek en toerisme beschikbaar is. De films tonen bijvoorbeeld het dorp Almen, Azewijn, Breedenbroek, Elden, Gendt, Giesbeek, Groessen, Kilder, Kootwijkerbroek, Loil, Loo, Oosterbeek, Rumpt en Gellicum, Velp en Rozendaal, Zeddam. Deze dorpsfilms zijn beschikbaar via de website van het Gelders Archief en worden ook gebruikt in het televisieprogramma ‘Ons Dorp’, dat sinds 2018 door Omroep Gelderland wordt uitgezonden.
Een voorbeeld van een dergelijke film is de film over Nagele, een dorp in de Noordoostpolder. Deze documentaire, geregisseerd door Louis van Gasteren, geeft een overzicht van de wordingsgeschiedenis van Nagele. De zeebodem werd drooggelegd, planologen ontwierpen een gemeenschap en de eerste palen werden in de grond gestoken. De film laat zien hoe het dorp zich ontwikkelde en hoe de bewoners uiteindelijk hun woningen betrokken.
Toegang tot Dorpsfilms en Hun Opbouw
De dorpsfilms van Johan Adolfs zijn vrij toegankelijk voor zowel onderzoekers als toeristen. Via de website van het Gelders Archief zijn films van verschillende dorpen beschikbaar, zoals Almen, Azewijn, Breedenbroek, Elden, Gendt, Giesbeek, Groessen, Kilder, Kootwijkerbroek, Loil, Loo, Oosterbeek, Rumpt en Gellicum, Velp en Rozendaal, en Zeddam. Deze films kunnen worden bekeken en geïnspireerd als onderdeel van een toeristische reis of als historisch onderzoeksmateriaal.
De opbouw van de dorpsfilms is meestal vergelijkbaar. Ze beginnen vaak met een paar herkenbare plekken in het dorp, gevolgd door beelden van mensen voor hun huis of bedrijf. Kinderen op het schoolplein en activiteiten van sport- en vrijwilligersverenigingen vormen een centrale focus. De films eindigen meestal met een optocht door het dorp van lokale verenigingen, waarbij de opdrachtgever vaak duidelijk vertegenwoordigd is. Deze opbouw geeft een ronde afsluiting aan de film en benadrukt het belang van de gemeenschap in het dorp.
Bijzonder is ook dat Adolfs vaak creatieve vormgevingstechnieken gebruikte. Hij toonde bijvoorbeeld spelende kinderen of actieve atleten met slow-motion of door de film achteruit af te spelen. Deze technieken gaven de films extra levenskracht en dynamiek. Ze tonen niet alleen het dorpsleven, maar ook hoe mensen zich voelden in hun omgeving.
Nieuwe Tijd, Nieuwe Dorpsfilms
Hoewel de dorpsfilms van Johan Adolfs een historisch fenomeen zijn, blijft het concept van dorpsfilms actueel. In 2024 begon regisseur Eddy Terstall met de opnames van zijn nieuwe speelfilm Land van Johan, een ode aan de Nederlandse cultuur vanaf de jaren ’60. Deze film brengt iconische momenten en periodes uit de vaderlandse geschiedenis tot leven en laat zien hoe het land zich heeft ontwikkeld tot de samenleving die het nu is. De hoofdrollen worden vertolkt door bekende acteurs zoals Reinout Scholten van Aschat, Bram Suijker, Annemaaike Bakker en anderen. De opnames vinden plaats in Nederland en Marokko, wat duidelijk maakt dat het verhaal niet alleen gericht is op het binnenland, maar ook op de bredere context van Nederlandse geschiedenis.
Terstall schreef het scenario samen met Erik Wünsch, wat een duidelijke focus op samenwerking en diverse inbreng benadrukt. Deze film is meer dan alleen een speelfilm; het is een moderne weerspiegeling van de dorpsfilmtraditie, maar met een actuele draai. Het toont aan dat dorpsfilms niet alleen een historisch fenomeen zijn, maar ook een bron van inspiratie voor hedendaagse filmmakers.
Toerisme en Dorpsfilms
Dorpsfilms zijn niet alleen belangrijk vanuit een historisch of cultureel perspectief, maar ook voor toerisme. Ze bieden een unieke manier om dorpen te ontdekken en te bezoeken. Voor toeristen die Nederland bezoeken, vormen deze films een waardevolle bron van inzicht in de geschiedenis, culturele tradities en levensstijl van het land. Ze kunnen worden gebruikt als voorbereiding op een bezoek aan een dorp en als ondersteuning bij een toeristische reisplan.
Een toeristische reisplan kan bijvoorbeeld worden samengesteld rondom de dorpsfilms van Johan Adolfs. Deze films tonen dorpen zoals Almen, Azewijn, Breedenbroek, Elden, Gendt, Giesbeek, Groessen, Kilder, Kootwijkerbroek, Loil, Loo, Oosterbeek, Rumpt en Gellicum, Velp en Rozendaal, en Zeddam. Elke film geeft een uniek beeld van het dorp en de gemeenschap, waardoor toeristen een dieper inzicht krijgen in het lokale leven.
Bijvoorbeeld, de film over Nagele in de Noordoostpolder geeft een overzicht van de wordingsgeschiedenis van het dorp. Het toont hoe de zeebodem drooggelegd werd en hoe planologen een ontwerp maakten voor een dorp dat een hechte gemeenschap moest worden. Deze informatie kan worden gebruikt om een toeristische reisplan te maken die gericht is op de geschiedenis en de ontwikkeling van het dorp.
De Cultuurhistorische Waarde van Dorpsfilms
De dorpsfilms van Johan Adolfs en andere dergelijke documentaires hebben een grote cultuurhistorische waarde. Ze tonen niet alleen het dagelijks leven in dorpen, maar ook de sociale en culturele ontwikkelingen van die tijd. Ze zijn een levend archief van het naoorlogse Nederland en geven een uniek beeld van de samenleving van die tijd.
De films tonen bijvoorbeeld hoe dorpsbewoners met elkaar omgingen, hoe ze hun vrije tijd besteedden en hoe ze hun gemeenschap ondersteunden. Ze tonen ook de rol van lokale verenigingen en organisaties in het dorp. Deze films zijn dus niet alleen een historische bron, maar ook een levend portret van de Nederlandse dorpsgemeenschap.
De cultuurhistorische waarde van deze films wordt ook benadrukt in het televisieprogramma ‘Ons Dorp’, dat sinds 2018 door Omroep Gelderland wordt uitgezonden. In elk aflevering wordt één van de dorpsfilms centraal gezet, waarbij de geschiedenis en de culturele waarde van het dorp worden besproken. Het programma is een waardevolle bron van informatie voor zowel onderzoekers als toeristen.
Dorpsfilms en Hedendaagse Onderzoeksmethoden
De dorpsfilms zijn niet alleen voor toeristen en historici van belang, maar ook voor hedendaagse onderzoeksmethoden. Ze vormen een waardevolle bron van informatie voor onderzoekers die zich richten op de geschiedenis, cultuur en sociale structuur van Nederland. Ze kunnen worden gebruikt om onderzoek te doen naar de ontwikkeling van dorpsgemeenschappen, de rol van lokale verenigingen en organisaties, en de invloed van historische gebeurtenissen op het leven in het dorp.
De dorpsfilms zijn ook een waardevolle bron voor onderzoekers die zich richten op visuele geschiedenis en mediaarchieven. Ze tonen hoe dorpsfilms gemaakt werden en hoe ze gebruikt werden in de naoorlogse samenleving. Ze geven ook een beeld van hoe dorpsbewoners zichzelf zagen en hoe ze hun gemeenschap voorstelden.
De Toekomst van Dorpsfilms
De toekomst van dorpsfilms is niet alleen gericht op het behouden van historisch materiaal, maar ook op het ontwikkelen van nieuwe vormen van dorpsfilms. In 2024 begon regisseur Eddy Terstall met de opnames van zijn nieuwe speelfilm Land van Johan, een ode aan de Nederlandse cultuur vanaf de jaren ’60. Deze film toont iconische momenten en periodes uit de vaderlandse geschiedenis en laat zien hoe het land zich heeft ontwikkeld tot de samenleving die het nu is.
De opnames van deze film vinden plaats in Nederland en Marokko, wat duidelijk maakt dat het verhaal niet alleen gericht is op het binnenland, maar ook op de bredere context van Nederlandse geschiedenis. De hoofdrollen worden vertolkt door bekende acteurs zoals Reinout Scholten van Aschat, Bram Suijker, Annemaaike Bakker en anderen. De film is een moderne weerspiegeling van de dorpsfilmtraditie, maar met een actuele draai.
Conclusie
Dorpsfilms zijn een uniek fenomeen in Nederlandse filmgeschiedenis. Ze tonen niet alleen het dagelijks leven in dorpen, maar ook de sociale en culturele ontwikkelingen van die tijd. Ze zijn een waardevolle bron van informatie voor onderzoekers, toeristen en historici. De dorpsfilms van Johan Adolfs en andere documentaires geven een uniek beeld van het naoorlogse Nederland en benadrukken het belang van de gemeenschap in het dorp.
De dorpsfilms zijn niet alleen een historische bron, maar ook een levend portret van de Nederlandse dorpsgemeenschap. Ze tonen hoe dorpsbewoners met elkaar omgingen, hoe ze hun vrije tijd besteedden en hoe ze hun gemeenschap ondersteunden. Ze zijn een waardevolle bron van informatie voor onderzoekers en toeristen, en ze worden ook gebruikt in hedendaagse onderzoeksmethoden en toeristische reisplannen.
In de toekomst blijft het concept van dorpsfilms actueel. De opnames van Land van Johan door regisseur Eddy Terstall tonen aan dat dorpsfilms niet alleen een historisch fenomeen zijn, maar ook een bron van inspiratie voor hedendaagse filmmakers. Deze film is een ode aan de Nederlandse cultuur vanaf de jaren ’60 en laat zien hoe het land zich heeft ontwikkeld tot de samenleving die het nu is. Dorpsfilms blijven dus een waardevolle bron van inzicht en ontdekking, niet alleen voor historici, maar ook voor toeristen en onderzoekers.