Nederland keldert in meerdere wereldranglijsten: trends en gevolgen

Sinds de jaren negentig scoort Nederland in verschillende internationale vergelijkingen steeds minder gunstig. Of het nu gaat om economische prestaties, geluk en tevredenheid van de bevolking, leesvaardigheid van kinderen, ecologische voetafdruk of de perceptie van maatschappelijke kwesties – in al deze aandachtsgebieden is de trend naar achteruitgang duidelijk waarneembaar. Deze ontwikkeling zet zich de afgelopen jaren verder voort en roept vragen op over de toekomst van het land. In dit artikel worden de belangrijkste trends en hun gevolgen besproken, op basis van recente gegevens en analyses.

Economische prestaties achteruit

Nederland heeft sinds 2019 een duidelijke terugval in de wereldranglijst van de meest concurrerende economieën. De IMD Business School, een Zwitserse universiteit die jaarlijks landen beoordeelt op economische prestaties, heeft in haar meest recente ranglijst Nederland op de negende plek geplaatst. Dit is de slechtste score sinds 2016. In 2019 stond het land nog op de eerste positie. De achteruitgang wordt met name toegeschreven aan het belastingstelsel, dat op dit moment de 63ste positie inneemt van de 67 landen die vergeleken worden.

Het belastingstelsel is al jaren onder vuur. De kwestie rondom het box 3-belastingregime is een van de belangrijkste oorzaken. Dit regime heeft jarenlang tot onregelmatheden geleid, waarbij spaarders en beleggers te veel belasting betaalden. Hoewel er al enige tijd pogingen zijn gedaan om dit probleem op te lossen, is de Hoge Raad inmiddels tot de conclusie gekomen dat de huidige berekening van het fictieve rendement nog steeds discriminatief is. Dit betekent dat de oplossing verder uitgesteld blijft, met ongunstige gevolgen voor het economische klimaat.

Een ander punt van zorg is de stagnerende productiviteit. Terwijl andere landen vooruitgaan met innovatie en efficiëntie, lijkt Nederland hierin achter te blijven. Dit heeft een negatief effect op de groei en maakt het moeilijker om concurrentiekracht te behouden in de wereldmarkt.

Geluk en tevredenheid dalen

Hoewel Nederland traditioneel bekend staat om een hoog geluksniveau, is de positie in het World Happiness Report van de Verenigde Naties in 2024 iets gestagneerd. Nederland scoort dit jaar op de vijfde positie, wat betekent dat het land nog steeds onder de top 10 zit. Toch is het duidelijk dat het geluksniveau sinds 2012 langzaam maar zeker is gedaald. De score van 7,306 is zelfs de laagste sinds het begin van deze meting.

De wereldwijd aanpak van geluksscores is gebaseerd op een vragenlijst waarin landen vragen om burgers hun eigen levenskwaliteit te beoordelen. Deze cijfers worden vervolgens gekoppeld aan factoren als inkomen, levensverwachting, corruptie en sociale cohesie. Nederland scoort goed op sociale cohesie en relatief goed op inkomen, maar het land breekt in op andere fronten. Vooral westerse landen lijken de afgelopen jaren minder gelukkig te zijn dan voorheen.

De vraag is of deze daling van geluk en tevredenheid een gevolg is van het stagnerende economische klimaat of juist van andere maatschappelijke ontwikkelingen. Het SCP-continu onderzoek uit 2022 wijst erop dat de algemene stemming in Nederland negatiever is geworden. 62% van de Nederlanders denkt dat het land de verkeerde kant opgaat, vergeleken met 46% in het voorjaar van dat jaar. Deze ontwikkeling wijst op een toenemende onvrede over de huidige situatie.

Leesvaardigheid van kinderen daalt

Een ander zorgwekkend signaal komt uit het onderwijs. De leesvaardigheid van Nederlandse kinderen is tussen 2016 en 2021 aanzienlijk afgenomen. Nederland scoort nu onder het EU-gemiddelde en is een van de landen waarin de leesvaardigheid het sterkst is gedaald. Alleen Slovenië scoort slechter dan Nederland op dit onderwijsgebied.

De resultaten van de Progress in International Reading Literacy Study (PIRLS) tonen aan dat de gemiddelde leesvaardigheid van kinderen aan het einde van groep 4 van de basisschool fors is afgenomen. Ook is het aantal kinderen met slechte leesprestaties bijna verdubbeld in de afgelopen vijf jaar. Op dit moment zit 20% van de leerlingen in Nederland met leesproblemen. Dit is een serieuze ontwikkeling, aangezien leesvaardigheid een fundamentele vaardigheid is voor het leren van andere vakken en het succes in het voortgezet onderwijs.

De vraag is of deze daling het gevolg is van breder educatief beleid of van sociale factoren zoals armoede of het veranderende leesgedrag van jongeren. Onduidelijk is ook of de toegenomen digitale media-gebruik een rol speelt in deze ontwikkeling. Wat wel zeker is, is dat er actie nodig is om het leesniveau van Nederlandse kinderen weer te verhogen.

Ecologische voetafdruk groeit

Een ander belangrijk onderzoek dat aantoont dat Nederland in meerdere opzichten steeds slechter scoort, is de Sustainable Development Index (SDI). Deze index combineert de Human Development Index (HDI) – gebaseerd op inkomen, onderwijs en gezondheid – met ecologische impactgegevens. Nederland scoort in 2019 op plek 150 van 165 landen, wat betekent dat het land op dit moment ver onder de meeste landen in Afrika, Azië en Midden- en Zuid-Amerika scoort.

De achteruitgang op de SDI is te wijten aan de steeds grotere materiële voetafdruk van Nederland. De materiële voetafdruk is bijna verdubbeld tussen 1990 en 2019, van 15,9 ton per inwoner naar 27,5 ton. De CO2-uitstoot per inwoner is iets gestegen, maar het grootste probleem blijft de mate waarin Nederland hulpbronnen verbruikt in vergelijking met de wereldbevolking. Dit is vooral zorgwekkend gezien de dringende noodzaak om duurzaamheid te vergroten in het kader van klimaatdoelstellingen.

De economisch antropoloog Jason Hickel, die deze index ontwikkelde, benadrukt dat rijke landen, ondanks hun hoge HDI-scores, gevaarlijk hoog scoren op ecologische impact. Nederland is hierin geen uitzondering. Voor een efficiëntere ecologische balans moet de materiële voetafdruk van het land afnemen, zonder dat de kwaliteit van leven daardoor negatief beïnvloed wordt.

Perceptie van maatschappelijke kwesties is vaak verkeerd

Ook de manier waarop Nederlanders kwesties als immigratie, religie en seksuele intimidatie inschatten, wijkt vaak af van de werkelijkheid. Dit blijkt uit het onderzoek 'Perils of Perception' van Ipsos, waarin burgers uit 37 landen werden ondervraagd over hun inschatting van diverse maatschappelijke kwesties. Nederlanders overschatten de aandelen immigranten en moslims in de bevolking. Zo denken zij dat een kwart van de bevolking immigrant is, terwijl het werkelijke aandeel slechts 12% bedraagt. Ook wordt het aandeel moslims in Nederland overschat: 20% volgens de deelnemers, terwijl het daadwerkelijke aandeel slechts 5% is.

De grootste discrepantie zit in de perceptie van seksuele intimidatie. Nederlanders denken dat slechts 38% van de vrouwen in Nederland sinds hun vijftiende last heeft gehad van seksuele intimidatie, terwijl het daadwerkelijke percentage 73% is. Deze kloof tussen perceptie en werkelijkheid kan problematisch zijn, omdat het leidt tot onrealistische verwachtingen en minder aandacht voor actuele maatschappelijke kwesties.

Onvrede over politiek en toekomst

De ontevredenheid over de politiek in Nederland is in de afgelopen jaren verder toegenomen. In 2022, volgens het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB) van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), was 62% van de Nederlanders van mening dat het land de verkeerde kant opgaat. 60% was niet tevreden over de politiek in Den Haag, en 73% verwachtte dat de economie slechter zou worden. De meeste zorgen in de nazomer van 2022 waren gericht op immigratie, stijgende prijzen, inkomensverschillen en de stikstofcrisis.

Deze onvrede kan worden toegeschreven aan een gevoel dat oude problemen niet zijn opgelost terwijl er nieuwe zijn ontstaan. Deze opeenstapeling van maatschappelijke kwesties heeft geleid tot een algemene vermoeidheid en ontevredenheid bij de bevolking. Het is belangrijk om hierop in te spelen, zowel op het vlak van beleid als op het vlak van communicatie en betrokkenheid.

Conclusie

Nederland keldert in meerdere internationale vergelijkingen. Of het nu gaat om economische prestaties, geluk en tevredenheid, leesvaardigheid van kinderen, ecologische impact of de perceptie van maatschappelijke kwesties – de trends wijzen op een duidelijke achteruitgang. Deze ontwikkelingen zijn zorgwekkend, aangezien ze het potentieel hebben om de toekomst van het land negatief te beïnvloeden.

Het is van groot belang om actie te ondernemen op meerdere fronten. Op economisch vlak is er behoefte aan belastingherzieningen en innovatie. In het onderwijs is het verhogen van leesvaardigheid prioriteit. In ecologische zin is het verlagen van de materiële voetafdruk een essentieel doel. En in maatschappelijk opzicht is het belangrijk om de kloof tussen perceptie en werkelijkheid te verkleinen.

Al deze uitdagingen vereisen een gezamenlijke inspanning van overheid, maatschappij en individuen. Alleen zo kan Nederland zich opnieuw bewijzen als een land dat vooruit gaat, in plaats van steeds verder te zakken in wereldranglijsten.

Bronnen

1. Nederlandse economie zakt weg
2. Nederland in top 5 gelukkigste landen, maar het Westen scoort steeds slechter
3. Nederland scoort steeds slechter op de Sustainable Development Index
4. Nederlandse kinderen lezen steeds slechter
5. Perceptie over Nederland klopt vaak niet
6. SCP: 6 op de 10 Nederlanders ontevreden over politiek