Nederlanders steeds hoger opgeleid: trends, gevolgen en toekomstige ontwikkelingen

Het opleidingsniveau van de Nederlandse bevolking is de afgelopen jaren aanzienlijk gestegen. Deze trend is internationaal zichtbaar, maar in Nederland is het opvallend dat het percentage hoogopgeleiden sterker groeit dan in veel andere landen. In het kader van de Europese doelstellingen voor 2030 is het belang van een goed opgeleide bevolking groter geworden, en Nederland lijkt op weg te zijn om deze doelen te halen. Tegelijkertijd lopen discussies op over de maatschappelijke en economische gevolgen van deze groei in het aantal hoogopgeleiden. Deze artikelen geven een overzicht van de huidige trends, de verdeling per geslacht, leeftijd en beroep, en de maatschappelijke implicaties van deze ontwikkeling.

Opleidingsniveau in cijfers

In 2019 had meer dan 40% van de Nederlandse bevolking tussen de 25 en 64 jaar een hbo- of universitair diploma. Tien jaar eerder, in 2010, was dit percentage nog 32%. Deze stijging is een deel van een bredere trend in de Europese Unie, waarin het opleidingsniveau van jongeren in vrijwel alle landen stijgt. Nederland ligt hierin op een gunstige positie: het percentage hoogopgeleiden is hoger dan het EU-gemiddelde. In 2020 had 34,8% van de Nederlandse bevolking tussen de 15 en 75 jaar een hbo- of universitair diploma. Dit percentage is hoger dan in landen als Duitsland, Frankrijk en België, maar lager dan in Ierland.

De stijging van het opleidingsniveau is niet gelijk verdeeld over alle bevolkingsgroepen. Vooral vrouwen maken een inhaalslag. Tien jaar geleden hadden mannen een groter aandeel aan hoogopgeleiden dan vrouwen, maar inmiddels is het aandeel hoogopgeleide vrouwen aanzienlijk gestegen. Tussen 2013 en 2020 is het aandeel hoogopgeleide vrouwen met 7,5% toegenomen, terwijl het aandeel bij mannen slechts met 4% is gestegen. Deze trend is opvallend en duidt op een veranderende maatschappij waarin vrouwen een steeds groter deel van de kennissector vullen.

Beroepsverdeling van hoogopgeleiden

Hoogopgeleiden werken in een breed spectrum van beroepen. Volgens de Beroepenclassificatie van ROA en CBS uit 2014 zijn hoogopgeleiden werkzaam in beroepen die vaak complexe vaardigheden vereisen, zoals management, onderzoek, technologie en zorg. In de afgelopen tien jaar is er een verandering opgetreden in de beroepsverdeling van hoogopgeleiden. Niet alleen het aantal hoogopgeleiden is toegenomen, ook de manier waarop zij op de arbeidsmarkt terechtkomen is veranderd.

Sommige experts stellen dat te veel hoogopgeleiden op de arbeidsmarkt kunnen leiden tot verdringing van lager opgeleiden. Andere onderzoekers, zoals Rosanne Hertzberger, menen dat het juist positieve effecten heeft: hoger opgeleiden leiden tot een innovatiefere economie en een minder criminele samenleving. Volgens de data is er geen duidelijk bewijs voor verdringing op de arbeidsmarkt, want de loonkloof tussen hoog- en lager opgeleiden is juist toegenomen. Dit suggereert dat hoogopgeleiden op hun beurt ook in hogere functies terechtkomen.

Geslachtsspecifieke trends

De toename van het aantal hoogopgeleiden is bij vrouwen duidelijk sneller dan bij mannen. In 2013 hadden mannen nog een licht voordeel in het aantal hoogopgeleiden, maar in 2020 is dat verhouding omgekeerd. Vrouwen vullen nu een groter deel van de kennissector en werken in functies die eerder vooral door mannen werden bezet. Deze verandering is niet alleen relevant voor de arbeidsmarkt, maar ook voor de maatschappij in het algemeen.

De inhaalslag van vrouwen op het gebied van hoger onderwijs is een internationale trend, maar in Nederland is die groei het duidelijkst zichtbaar. In 2020 had 35% van de Nederlandse vrouwen een hbo- of universitair diploma, vergeleken met 34% bij mannen. Deze kleine maar significante groei is het resultaat van maatregelen op het gebied van gelijke kansen en een veranderende maatschappelijke visie op het vrouwelijk potentieel.

Politieke en culturele gevolgen

Hoogopgeleiden hebben niet alleen een andere opleiding, maar ook andere beleidsvoorkeuren en culturele voorkeuren. Socioloog Jona de Jong heeft berekend dat ongeveer 80% van de hoogopgeleiden in Nederland voornamelijk hoogopgeleide vrienden, partners en familieleden heeft. Deze sociale omgeving heeft invloed op hun politieke voorkeuren, die vaak progressiever zijn dan die van praktisch opgeleide kiezers.

Socioloog Kjell Noordzij stelde dat de ervaren afstand tussen praktisch opgeleide kiezers en hoogopgeleiden groter is geworden. Deze afstand ligt niet alleen in beleidsvoorkeuren, maar ook in leefstijl, taalgebruik en humor. Deze culturele kloof heeft gevolgen voor de politieke representatie en leidt tot onvrede bij praktisch opgeleide kiezers, die zich steeds meer gescheiden voelen van de elite.

De toekomstige ontwikkelingen

De trend dat Nederlanders steeds hoger opgeleid zijn, lijkt zich voort te zetten. Volgens de Europese doelen voor 2030 moet in alle EU-landen minstens 45% van de 25- tot 35-jarigen hoogopgeleid zijn. Nederland is op weg naar dat doel, maar het is nog niet duidelijk of het deze doelstelling zal halen. De toekomstige groei van het aantal hoogopgeleiden hangt af van factoren zoals het aantal jongeren dat hoger onderwijs volgt, de aansluiting op de arbeidsmarkt en de maatschappelijke voorkeuren.

Een mogelijke ontwikkeling is dat er op een gegeven moment teveel hoogopgeleiden op de arbeidsmarkt komen. In dat geval zouden sommige hoogopgeleiden tijdelijk beneden hun niveau moeten werken voordat ze uiteindelijk in hogere functies terechtkomen. In dat scenario kan het aantal hoogopgeleiden hun eigen vraag creëren, bijvoorbeeld door het werk van lager opgeleiden complexer te maken.

Conclusie

De toename van het aantal hoogopgeleiden in Nederland is een belangrijke trend die zowel positieve als uitdagende gevolgen heeft. Het opleidingsniveau van de bevolking is gestegen, vooral bij vrouwen, en het aandeel hoogopgeleiden is hoger dan het EU-gemiddelde. Hoogopgeleiden werken in een breed spectrum van beroepen en hun invloed op de maatschappij en de politiek is groter geworden. Tegelijkertijd lopen discussies op over de gevolgen van deze groei, zoals verdringing op de arbeidsmarkt en culturele kloven.

De toekomstige ontwikkelingen hangen af van hoe Nederland omgaat met deze trends. Het is belangrijk om zowel de voordelen als de uitdagingen van een steeds hoger opgeleide bevolking te begrijpen en daar strategisch op in te spelen. Door te investeren in onderwijs, aansluiting met de arbeidsmarkt en maatschappelijke inclusie, kan Nederland deze ontwikkeling positief gebruiken.

Bronnen

1. Het issue: Nederland wordt steeds hoger opgeleid
2. Steeds meer hoogopgeleiden in Nederland: wat voor beroep hebben ze?
3. Nederlanders steeds hoger opgeleid: vrouwen aan kop
4. Hoeveel procent van de bevolking is universitair opgeleid?
5. Opleidingsniveau van de bevolking
6. In Holland staat een zuil: hoe hoger opgeleiden zich steeds meer afzonderen van de rest van Nederland