Nederlanders en de veranderende taalbeheersing: trends, oorzaken en consequenties

De taalbeheersing onder Nederlanders is in de afgelopen jaren onderhevig aan duidelijke veranderingen. In zowel het dagelijks leven als in formele contexten zoals het onderwijs en de media, wordt steeds duidelijker dat de beheersing van de Nederlandse taal en andere talen, zoals het Duits, afneemt. Deze ontwikkeling heeft tal van oorzaken, maar ook gevolgen voor het maatschappelijk gebeuren, de interculturele dialoog en de toekomstige educatieve strategieën. Dit artikel biedt een overzicht van de huidige trends in de taalbeheersing onder Nederlanders, met aandacht voor de rol van meertaligheid, de invloed van de media, en de educatieve kansen en uitdagingen.

Een afnemende beheersing van het Nederlands

Een aantal studies en observaties wijzen op een langzaam, maar zeker, verlies van taalbeheersing bij Nederlanders. In het bijzonder jongeren en jonge volwassenen lijken minder gevoel voor de Nederlandse taal te hebben, wat zich onder andere vertaalt in een minder vloeiende grammatica, verkeerd gebruik van verwijswoorden en een minder rijke woordenschat. Deze trends worden vaak geconstateerd in zowel de schriftelijke als de mondelinge taalgebruik.

Een van de redenen die hierbij vaak genoemd worden is de invloed van de media. De toegang tot talrijke internationale en digitale bronnen van informatie zorgt ervoor dat jongeren vaker in het Engels communiceren of Engelse uitdrukkingen in hun eigen taal gebruiken. Hierdoor ontstaat een zogenaamde "verrijking" van de taal, maar ook een vorm van "verwatering", waarbij de taalstandaarden dalen. Zoals Frans Vermeulen in zijn commentaar stelt: "Hoe meer het Nederlands uitgestoten wordt uit het onderwijs, hoe meer die taal bloot staat aan verloedering."

Een ander aspect is de invloed van de globalisering. De toenemende internationale contacten en de dominantie van het Engels in het onderwijs en de media zorgen ervoor dat Nederlanders minder behoefte voelen om andere talen, zoals het Duits, te leren of te gebruiken. Wouter Zwart, voormalig correspondent in Duitsland, merkte op dat zelfs Nederlandse supporters bij internationale sportevenementen, zoals het voetbaleuropacampioenschap, vaker in het Engels communiceren met Duitse medewerkers of journalisten dan in het Duits.

Meertaligheid en de invloed op taalontwikkeling

In Nederland is het fenomeen van meertaligheid in de afgelopen jaren sterk toegenomen. Meer dan 60% van de bevolking in grote steden spreekt thuis een andere taal dan het Nederlands. Dit is een duidelijk teken van een diversere samenleving, maar het brengt ook uitdagingen met zich mee, zowel voor ouders, opvoeders als voor de maatschappij in het algemeen.

M. Verrips, taalkundige en onderzoeker, benadrukt dat Nederland steeds minder wordt gezien als een monolingue maatschappij. Volgens haar is er echter weinig aandacht voor de educatieve en maatschappelijke implicaties van meertaligheid. Ze stelt dat taalvriendelijk onderwijs belangrijk is om kinderen goed te voorzien van taalkundige middelen in meerdere talen. In dit model wordt niet alleen het Nederlands gebruikt in de klas, maar ook andere talen, zodat kinderen de leerstof beter kunnen begrijpen en toegankelijker wordt.

Meertalig opgroeien heeft echter ook risico’s. Bijvoorbeeld, als ouders ervoor kiezen hun kind tweetalig op te voeden, kan het gebeuren dat het kind de talen door elkaar husselt. Dan raken ouders vaak in paniek en besluiten om de standaardtaal te prioriteren. Dit kan leiden tot een verlies van de tweede taal en een verarmde taalontwikkeling. Hans van de Velde, hoogleraar sociolinguïstiek, benadrukt dat de opvoeding van ouders een sleutelfactor is in het voortbestaan van een taal. Als ouders niet zeker zijn van hun eigen taalbeheersing, is het lastiger om het kind zekerheid en richting te geven in de taalontwikkeling.

De positieve en negatieve effecten van meertaligheid

De meertaligheid heeft zowel positieve als negatieve effecten op de taalontwikkeling van kinderen. Positief is dat kinderen die meertalig opgroeien vaak sneller en flexibelere denkpatronen ontwikkelen. Ze zijn in staat om beter te schakelen tussen verschillende talen en hebben vaak een grotere woordenschat dan monolingue kinderen. Dit is ook te zien in talrijke onderzoeken over taalontwikkeling en cognitieve prestaties.

Negatief is dat de verwarring tussen talen en grammatica kan leiden tot taalproblemen. In sommige gevallen kan het voorkomen dat kinderen een taal volledig verliezen of dat de grammatica van beide talen verstoord raakt. Dit is vooral het geval wanneer ouders of opvoeders niet zeker zijn van hun eigen taalbeheersing of wanneer er geen duidelijke richtlijnen zijn voor het gebruik van talen thuis.

In sommige gevallen wordt de meertaligheid ook gezien als een bedreiging voor de taalstandaard van het Nederlands. In het bijzonder jongeren die in een meertalig milieu opgroeien, kunnen een vorm van "ABN" (Algemene Beschaafde Neerlandse taal) ontwikkelen die minder formeel of rijk is dan de standaardtaal. Dit kan leiden tot problemen in het onderwijs en in de beroepspraktijk, waar een hogere mate van taalbeheersing vaak vereist is.

De rol van het onderwijs

Het onderwijs speelt een cruciale rol in de taalbeheersing van kinderen en jongeren. In Nederland is het Nederlands de centrale schooltaal, maar de invloed van meertaligheid is ook in het onderwijs merkbaar. In de afgelopen jaren zijn er verschillende initiatieven gestart om meertaligheid in het onderwijs te bevorderen, zoals het gebruik van meertalige materialen, het aanbod van extra ondersteuning voor meertalige leerlingen en het integreren van meertaligheid in het curriculum.

Een belangrijk aspect is echter dat meertaligheid niet alleen een educatieve uitdaging is, maar ook een maatschappelijke. In een maatschappij waarin meertaligheid de norm wordt, is het belangrijk dat ook de maatschappelijke structuren aangepast worden om meertaligheid te ondersteunen. Dit betreft bijvoorbeeld het gebruik van talen in de media, de toegankelijkheid van informatie in meerdere talen en de aanwezigheid van meertalige diensten in de openbare sector.

De invloed van globalisering en technologie

Globalisering en technologie hebben ook een grote invloed op de taalbeheersing van Nederlanders. De toegang tot internationale media, internet, en sociale netwerken zorgt ervoor dat jongeren vaker in het Engels communiceren of Engelse uitdrukkingen in hun eigen taal gebruiken. Dit leidt tot een verrijking van de taal, maar ook tot een verwatering van de taalstandaard.

Een van de gevolgen van deze ontwikkeling is dat jongeren vaak minder gevoel hebben voor de Nederlandse taal dan hun ouders. Ze gebruiken meer slang, hebben een minder rijke woordenschat en zijn minder gevoelig voor grammaticale foute zinnen. Dit is een zorgelijke trend, omdat een goede taalbeheersing essentieel is voor het succes in het onderwijs en de beroepspraktijk.

Technologie speelt hierbij een dubbele rol. Aan de ene kant zorgt het voor meer toegang tot talen en communicatie, maar aan de andere kant zorgt het ook voor een vorm van "verwatering" van de taal, waarbij taalstandaarden dalen en waarbij het gebruik van informele en minder correcte taalvormen toe neemt.

De toekomst van taalbeheersing in Nederland

De toekomst van de taalbeheersing in Nederland hangt af van verschillende factoren. De rol van het onderwijs, de invloed van globalisering en technologie, en de aanpak van meertaligheid zijn sleutelfactoren in deze ontwikkeling. Het is belangrijk dat de samenleving zich bewust wordt van deze ontwikkelingen en dat er acties worden genomen om de taalbeheersing te bevorderen.

Een mogelijke oplossing is het bevorderen van taalvriendelijk onderwijs, waarin meertaligheid wordt gezien als een gegeven en waarin kinderen worden ondersteund in hun taalontwikkeling. Dit betreft niet alleen het leren van meerdere talen, maar ook het ondersteunen van de standaardtaal en het geven van richtlijnen voor taalontwikkeling.

Een andere oplossing is de bevordering van taalbeheersing in de media en de openbare sector. Door het gebruik van taal te verrijken en te ondersteunen, kan het taalgebruik van jongeren worden verbeterd en kan de invloed van meertaligheid op een positieve manier worden gebruikt.

Conclusie

De taalbeheersing onder Nederlanders is in de afgelopen jaren onderhevig aan duidelijke veranderingen. In zowel het dagelijks leven als in formele contexten zoals het onderwijs en de media, wordt steeds duidelijker dat de beheersing van de Nederlandse taal en andere talen, zoals het Duits, afneemt. Deze ontwikkeling heeft tal van oorzaken, zoals de invloed van de media, de invloed van globalisering en technologie, en de toename van meertaligheid.

De gevolgen van deze ontwikkeling zijn zowel positief als negatief. Aan de ene kant biedt meertaligheid kansen voor taalontwikkeling en cognitieve groei. Aan de andere kant kan het leiden tot taalproblemen en een verarming van de taalstandaard. Het is belangrijk dat de samenleving zich bewust wordt van deze ontwikkelingen en dat er acties worden genomen om de taalbeheersing te bevorderen.

De rol van het onderwijs, de media en de openbare sector is hierin essentieel. Door het bevorderen van taalvriendelijk onderwijs, het gebruik van talen in de media en de openbare sector, en het ondersteunen van meertaligheid, kan de toekomst van de taalbeheersing in Nederland worden verbeterd.

Bronnen

1. NPO Radio 1 - Waarom beheersen Nederlanders de Duitse taal steeds minder goed?
2. Taalschrift - Discussie
3. Doorstroming - Nederland, een Nederlandstalig land, dat is mis
4. Neerlandistiek - De afnemende populariteit van minderheidstalen
5. NIDI - Demos - Taal en taligheid van mensen met een migratieachtergrond