Nederlandse jongeren kiezen steeds vaker voor kinderloosheid: trends, oorzaken en gevolgen

In Nederland is er in de afgelopen decennia een duidelijke daling te zien in het aantal geboorten. Nederlandse vrouwen kiezen steeds vaker ervoor om minder kinderen te krijgen of zelfs helemaal kinderloos te blijven. Deze trend heeft diverse oorzaken, waaronder sociale, economische en culturele veranderingen. De gevolgen voor de samenleving, de economie en de toekomst van het land zijn aanzienlijk. In dit artikel wordt ingegaan op de achterliggende ontwikkelingen, de drijfveren van jonge Nederlanders en de mogelijke gevolgen van deze verandering in het vruchtbaarheidscijfer.

Daling van het geboortecijfer in Nederland

De cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) tonen een duidelijke neergaande lijn in het aantal geboorten sinds het begin van de 21e eeuw. In 2010 werden nog 184.000 kinderen geboren in Nederland, maar in 2023 was dit aantal al gedaald tot 166.000. Bovendien is het gemiddelde aantal kinderen dat een vrouw in haar leven krijgt, ook aanzienlijk afgenomen. In 2010 lag het vruchtbaarheidscijfer op 1,80, terwijl dit in 2023 was gezakt naar 1,43. Dit betekent dat het aantal geboorten niet langer voldoet aan de vervangingsratio van ongeveer 2,0 kinderen per vrouw om de bevolking constant te houden.

De daling van het geboortecijfer is dus niet alleen een tijdelijke krimp, maar een langdurige en versnelde trend. De bevolkingsgroei van Nederland is sinds 2015 vooral mogelijk gemaakt door het migratiesaldo, waarbij het aantal immigranten het aantal emigranten overtreft. Zonder deze migratie zou de bevolking van Nederland inmiddels kleiner zijn dan in de jaren ervoor.

Oorzaken van de daling

De daling van het geboortecijfer in Nederland wordt niet veroorzaakt door één enkele factor, maar is het resultaat van een complexe combinatie van sociale, economische en culturele ontwikkelingen. De belangrijkste drijfveren die uit de bronnen naar voren komen, zijn:

1. Langer studeren en carrièrekeuzes

Een van de drijfveren achter de daling is het feit dat vrouwen steeds langer studeren voordat ze aan een gezin beginnen. Tussen 2010 en 2017 volgden meer vrouwen, met name in de twintig, een hbo- of universitaire opleiding. Hierdoor verplaatsen ze het tijdstip waarop ze kinderen krijgen naar een later moment in hun leven. Het is bekend dat vrouwen die langer studeren vaak later beginnen aan een gezin of soms zelfs kiezen voor kinderloosheid. De reden daarvoor is vaak financiële onzekerheid. Veel vrouwen wachten met kinderen totdat ze hun studie hebben afgerond en een vaste inkomensbron hebben.

2. Flexibilisering van de arbeidsmarkt

Ook de flexibilisering van de arbeidsmarkt speelt een rol. Meer vrouwen werken in flexbaanregelingen of in situaties waarin ze minder controle hebben over hun werktijden. Deze onzekerheid maakt het voor veel vrouwen lastiger om te plannen op een gezin. De combinatie van werk en kinderen is voor sommige vrouwen niet langer haalbaar of wenselijk.

3. Financiële onzekerheid en de woningcrisis

De woningcrisis is een van de meest genoemde redenen waarom jonge mensen hun kinderwens uitstellen of zelfs afzien. In de afgelopen jaren zijn de huizenprijzen in Nederland fors gestegen, met name in de Randstad. In dure regio's is het voor jonge mensen vaak lastig om een eigen woning te vinden of te kopen. Vele stellen besluiten daarom om eerst wachten tot ze stabiele financiële voet aan de aarde hebben voordat ze overwegen om een kind te krijgen. Volgens onderzoek is de kans op gezinsuitbreiding in dure regio’s aanzienlijk lager dan in goedkope regio’s.

4. Individualisering en emancipatie

Socioloog Tanja Traag van het CBS wijst op het fenomeen van individualisering en emancipatie als belangrijke oorzaken van de daling van het geboortecijfer. In de moderne maatschappij is het steeds meer mogelijk om eigen keuzes te maken in leven en liefde. Vele jongeren kiezen daarom bewust voor kinderloosheid om hun vrijheid te bewaren en hun levensstijl volledig volgens eigen wensen te kunnen leiden. Vrijheid om te reizen, te werken, te sporten of zich volledig op eigen doelen te richten is voor velen belangrijker geworden dan het vormen van een traditioneel gezin.

5. Gezinsvriendelijkheid en solidariteit

Hoewel Nederlanders gemiddeld nog steeds dol zijn op gezinnen, is er een afname van de solidariteit in de richting van ouders en kinderen. Uit nieuw onderzoek blijkt dat ouders zich vaker niet welkom voelen in openbare ruimtes zoals restaurants of treinen. Er zijn weinig speelplekken en weinig faciliteiten voor het verschonen van kinderen. Daarnaast is de houding van de maatschappij tegenover kinderen vaak veranderd van begrip naar irritatie. Deze ontwikkeling maakt het voor jonge ouders lastiger om hun kinderwens te realiseren, omdat het leven met kinderen in Nederland niet altijd makkelijk of gewenst is.

6. Bewuste keuze voor kinderloosheid

Vele jongeren kiezen bewust voor kinderloosheid. Voor hen is het niet alleen een financiële of praktische keuze, maar ook een persoonlijke beslissing die uitgaat van vrijheid, doelen en een levensstijl die niet aansluit bij het vormen van een traditioneel gezin. Marjan Schonenberg en Christopher de Gast, beide Amsterdammers en fotografen, zijn voorbeelden van jongeren die bewust kinderloos zijn. Voor hen is het belangrijk om hun vrijheid te behouden, zoals het maken van spontane plannen en het genieten van activiteiten zoals boksen of varen.

Gevolgen van de daling van het geboortecijfer

De daling van het geboortecijfer heeft zowel directe als indirecte gevolgen voor de samenleving, de economie en de toekomst van Nederland. Een aantal van de belangrijkste gevolgen zijn:

1. Bevolkingsveroudering

De daling van het geboortecijfer draagt bij aan een verouderende bevolking. Aangezien er steeds minder jonge mensen geboren worden, is er een afname van de aantallen jongeren in de bevolking. Hierdoor wordt de leeftijdsgroep van de ouderen relatief groter. Dit heeft gevolgen voor het pensioenstelsel, de zorgsector en de werklust. De zorg voor ouderen neemt toe, terwijl er minder jongeren beschikbaar zijn om de lege banen in de zorg te vullen.

2. Arbeidskrachtengebrek

In de toekomst kan een dalend geboortecijfer leiden tot een tekort aan jonge arbeidskrachten. Als er minder jongeren geboren worden, is er op termijn minder voorraad aan jonge mensen die de arbeidsmarkt binnenstappen. Dit kan problemen opleveren in sectoren die sterk afhankelijk zijn van jonge werknemers, zoals de bouw, de zorg en de technologie.

3. Economische groei afhankelijk van migratie

De economische groei van Nederland is momenteel sterk afhankelijk van migratie. Zonder migratie zou de bevolking al vallen, aangezien het aantal geboortes het aantal sterfgevallen niet kan compenseren. De toekomstige economische groei is dus sterk afhankelijk van het aantal immigranten dat naar Nederland komt. Dit maakt het land gevoelig voor veranderingen in migratiepatronen, zoals oorlog, economische crises of veranderingen in migratiebeleid.

4. Veranderde samenleving

De keuze voor minder of geen kinderen heeft ook gevolgen voor de samenleving. Traditionele levenspaden met huwelijk, kinderen en pensioen worden steeds minder genomen. In plaats daarvan zien we steeds meer alternatieve levensstijlen, zoals bewuste kinderloosheid, monogamie in combinatie met carrière, of het uitstellen van gezinsvorming. Deze verandering heeft gevolgen voor de rol van gezin en voor verwachtingen rondom ouderschap en verantwoordelijkheid.

Toekomstverwachtingen en maatschappelijke ontwikkelingen

Hoewel de daling van het geboortecijfer al een tijd aanhoudt, is het nog niet duidelijk of dit de normale ontwikkeling is of een tijdelijke situatie. Het is mogelijk dat jongeren in de toekomst weer vaker kiezen voor gezinsvorming, zolang er voldoende steun is vanuit de maatschappij en de economie. Ondersteunende maatregelen, zoals kinderbijslagen, betaalbare woningen en gezinsvriendelijke faciliteiten, kunnen een rol spelen in het omkeren van deze trend.

Daarnaast is het ook mogelijk dat de huidige trend zich verder zal versterken, met als gevolg dat het geboortecijfer verder zal dalen. In dat geval zullen de gevolgen voor de economie, de zorg en de samenleving nog duidelijker worden. Het is daarom belangrijk dat beleidgemaakters nu al beginnen met het bedenken van strategieën om met deze veranderingen om te gaan.

Conclusie

De daling van het geboortecijfer in Nederland is een complex fenomeen dat wordt veroorzaakt door meerdere factoren, waaronder financiële onzekerheid, woningcrisis, emancipatie, individualisering en veranderende maatschappelijke waarden. Deze daling heeft gevolgen voor de bevolking, de economie en de toekomst van het land. Terwijl migratie momenteel nog de bevolkingsgroei mogelijk maakt, is het niet duidelijk of deze trend zich op de lange termijn zal kunnen handhaven. Het is belangrijk dat de maatschappij en de overheid nu al beginnen te anticiperen op de gevolgen van deze veranderingen.

Bronnen

1. Babyboom naar babyrem: steeds minder kinderen geboren – Hart van Nederland
2. We krijgen steeds minder baby's – Babybladen
3. Steeds minder kinderen geboren in Nederland, welke gevolgen heeft dat? – DIT EO
4. Steeds minder kinderen geboren in Nederland – Jan Latten
5. Nederland is gezin-onvriendelijk – DIT EO
6. Hoge huizenprijzen beïnvloeden geboortecijfer – Wel Inzicht
7. Nederlandse vrouwen krijgen gemiddeld 1,43 kind – Business Insider