Nederland en de klimaatverandering: Waarom is de toekomst minder zeker dan de huidige realiteit?

Het klimaat in Nederland is de afgelopen decennia aanzienlijk veranderd. In de jaren die voorbijkomen, is het duidelijk geworden dat Nederland sneller opwarmeert dan het wereldgemiddelde. In 2023 en 2024 werden samen de warmste jaren gemeten sinds het begin van de metingen in 1901. De gemiddelde temperatuur in De Bilt was 11,8 °C, wat aantoont hoe extreem de recente klimaatontwikkelingen zijn. Nederland warmt op met een snelheid van 0,4 °C per 10 jaar, een tempo dat opvallend is in vergelijking met de wereldwijde trend. Deze opwarming heeft gevolgen voor het weertype, de biodiversiteit, de infrastructuur en de leefomstandigheden van de Nederlandse bevolking.

Toch is er nu ook een nieuw scenario in beeld gekomen dat zorgen baart bij wetenschappers en beleidsmakers: dat Nederland in de toekomst juist kouder kan worden. Dit scenario, gebaseerd op veranderingen in de Atlantische Golfstroom, is niet volledig onwaarschijnlijk, maar het onderbouwt wel de urgentie van klimaatadaptatie en -beheer. In dit artikel worden zowel de huidige trends in klimaatverandering als de onzekerheid over de toekomst in kaart gebracht. De nadruk ligt op feiten, analyses en maatregelen die de impact van klimaatverandering in Nederland kan beperken.

Nederland wordt warmer: feiten en trends

Sinds het begin van de metingen in 1901 zijn er tien klimaatperiodes gemeten. De meest recente klimaatperiode (1991–2020) wordt gebruikt als de huidige klimaatnormaal. De zomertemperaturen zijn met 2 graden gestegen sinds de eerste klimaatperiode. In de eerste jaren (1901–1930) was de gemiddelde zomertemperatuur 15,4°C, terwijl de recente klimaatperiode aantoont dat de gemiddelde zomertemperatuur 17,4°C is. Dit verschil is aanzienlijk en duidelijk een trend.

Nederland is inmiddels het land dat sneller opwarmeert dan het wereldgemiddelde. De KNMI meldt dat dit gebeurt met een snelheid van 0,4 °C per 10 jaar. In 2024 was het recordwarm, maar het is ook een jaar dat mensen zich waarschijnlijk meer zullen herinneren als een nat jaar. De regenval was extreem, met pieken die leidden tot overstromingen, zoals in Twente waar water kniehoog op de snelweg A1 stond.

De opwarming van Nederland is het gevolg van de toegenomen uitstoot van broeikasgassen door menselijke activiteiten. De aardse temperatuur stijgt wereldwijd, en Nederland is hierin geen uitzondering. De opwarming heeft gevolgen voor het weertype, met meer hittegolven, stortregens en droogtes. Het KNMI stelt dat klimaatverandering geen verre toekomst meer is; we merken de veranderingen al in ons dagelijks leven.

Meer extreme weersomstandigheden

Door de stijging van broeikasgassen wordt het steeds extremer in Nederland. Dit betekent dat we vaker te maken krijgen met extreem weer, zoals hittegolven, droogtes, zware regenval en stormen. De jaren vanaf 2020 zijn een voorbeeld van hoe het klimaat zich verder ontwikkelt. In 2022 was het droogst sinds 1976, en in 2024 vielen er tijden van extreem hoge neerslag.

De KNMI onderzoekt hoe de klimaatverandering het weer beïnvloedt. Volgens hen is het aantal dagen met zware neerslag in Nederland sterk toegenomen, terwijl het aantal ijsdagen afneemt. Dit beïnvloedt niet alleen het landschap, maar ook de infrastructuur. Denk aan de risico’s voor waterland zoals de polders, of de impact op landbouw en energieproductie.

De toename van extreem weer heeft ook gevolgen voor de maatschappij. Hittegolven zijn gevaarlijk voor ouderen en jonge kinderen, en kunnen leiden tot gezondheidsproblemen. Zware regenval kan leiden tot overstromingen en wegverslavingsgevaar. Door de jaren heen zijn er steeds meer maatregelen genomen om Nederland beter voor te bereiden op dergelijke situaties.

De rol van de Atlantische Golfstroom

Hoewel de opwarming van Nederland tot nu toe de dominante trend is, is er nu een nieuw scenario in beeld gekomen: Nederland kan in de toekomst juist kouder worden. Dit scenario is niet volledig onwaarschijnlijk, maar het brengt wel veel onzekerheid met zich mee. Het KNMI en wetenschappelijke instituten zoals Deltares en TU Delft zijn bezig met onderzoek naar de stabiliteit van de Atlantische Golfstroom.

De Atlantische Golfstroom is een transportsysteem van warm water dat Europa beïnvloedt. Het helpt bij het houden van het klimaat in Noord-Europa relatief mild, vergeleken met andere landen op gelijke breedtegraad. Als de Golfstroom afzwakt of zelfs stopt, kan dit leiden tot een koelere winter in Nederland. Wetenschappers waarschuwen dat de Golfstroom al sinds een paar decennia afzwakt.

De kans dat dit gebeurt, was lange tijd laag ingeschat. Echter, nieuwe klimaatmodellen tonen aan dat het wel degelijk mogelijk is. Metingen in zee duiden erop dat de Golfstroom al afzwakt. Dit scenario is momenteel onderzocht door een werkgroep die bestaat uit experts van het KNMI, Deltares en TU Delft.

Deltacommissaris Co Verdaas benadrukt dat het scenario van een koeler klimaat in Nederland niet te negeren is. Hoewel de meest waarschijnlijke voorspelling is dat het warmer wordt, is dit nieuwe inzicht van belang voor de toekomstige planning van klimaatadaptatie.

Wat betekent dit voor Nederland?

Het feit dat Nederland warmer wordt heeft al duidelijke gevolgen voor het land. De toegenomen regenval leidt tot meer overstromingsrisico’s, terwijl droogtes gevolgen hebben voor de landbouw. Hittegolven zijn gevaarlijk voor bepaalde bevolkingsgroepen, en de stijgende temperaturen zorgen voor veranderingen in het dieren- en plantenrijk.

De mogelijkheid dat Nederland in de toekomst juist kouder wordt, voegt extra complexiteit toe aan de planningsinzichten voor klimaatadaptatie. Het betekent dat Nederland niet alleen moet voorbereiden op de gevolgen van een warmer klimaat, maar ook op de risico’s van een koelere toekomst. Dit scenario is momenteel niet volledig begrepen, maar het onderzoek is in volle gang.

De werkgroep die dit onderzoek leidt, ziet dit als een belangrijke ontwikkeling. Het klimaat in Nederland is nooit stabiel geweest, en klimaatverandering maakt dit nog ingewikkelder. De Deltacommissie benadrukt dat het veiligheidsaspect voor Nederland belangrijk is, en dat dit nieuwe inzicht niet mag worden genegeerd.

Klimaatadaptatie in Nederland

Omdat Nederland al jaren gevoelig is voor klimaatverandering, is er veel werk gedaan aan klimaatadaptatie. De Deltacommissie is een voorbeeld van een initiatief dat gericht is op het beheren van klimaatroisico’s. De Deltacommissie ziet zichzelf als de verdediger van Nederland tegen de gevolgen van klimaatverandering, en heeft al veel beleidsmaatregelen voorgesteld.

Deze maatregelen omvatten onder andere verbetering van waterafvoer, herstructurering van polders en investering in duurzame energie. De Deltacommissie benadrukt ook de noodzaak van samenwerking tussen overheden, maatschappij en bedrijven om Nederland veilig te houden tegen klimaatrellen.

De onzekerheid over de toekomstige temperatuurontwikkelingen maakt het nog belangrijker om flexibel te zijn in de aanpak van klimaatadaptatie. Het KNMI en andere instituten adviseren om maatregelen te nemen die zowel gericht zijn op een warmer als een koeler klimaat.

Conclusie

De klimaatverandering in Nederland is een feit. De temperatuur is al gestegen, en het klimaat is extremer geworden. Nederland warmt sneller op dan het wereldgemiddelde, en dit heeft gevolgen voor het landschap, de infrastructuur en de gezondheid van de bevolking.

Toch is er nu ook een nieuw scenario in beeld gekomen: Nederland kan in de toekomst juist kouder worden. Hoewel dit scenario minder waarschijnlijk is dan de opwarming, is het niet te negeren. Het onderzoek naar de stabiliteit van de Atlantische Golfstroom is daarom van groot belang.

De toekomst is onzeker, maar de huidige realiteit is duidelijk: Nederland moet zich aanpassen aan veranderende klimaatomstandigheden. Door klimaatadaptatie en samenwerking is het mogelijk om Nederland veilig en leefbaar te houden, ongeacht of het warmer of kouder wordt.

Bronnen

1. Nederland klimaatverandering: warmer of kouder?
2. Nieuw klimaatscenario baart onderzoekers zorgen: juist kouder Nederland
3. Nieuw klimaatscenario baart onderzoekers zorgen: juist kouder Nederland
4. Van de staat van het klimaat: Krijg je het steeds warmer?
5. Een warme Nederlandse zomer was vroeger niet normaal
6. Waarom wordt ons weer steeds extremer?
7. De staat van ons klimaat 2024