Nederland en de stijgende trends in criminaliteit: inzichten en uitdagingen

In de afgelopen jaren is er een groeiende bezorgdheid over de ontwikkelingen in de Nederlandse maatschappij, vooral in de context van criminaliteit. De cijfers laten een complex beeld zien: zowel een toename in traditionele vormen van criminaliteit als groeiende zorg over zwaar geweld, jongeren en ondermijnende activiteiten. In dit artikel worden de meest recente trends en cijfers beschreven, aangevuld met inzichten van deskundigen en maatregelen die worden genomen om deze ontwikkelingen tegen te gaan. Het artikel richt zich op jongeren, traditionele criminaliteit, ondermijnende activiteiten en de rol van de politie in het opsporen en afhandelen van misdaad.

Toename van jongeren in de zware criminaliteit

Een van de meest zorgwekkende ontwikkelingen is de toename van jongeren die betrokken raken bij zware criminaliteit. Vooral in het Noorden van Nederland zien politie en justitie een groeiende groep jongeren die zich schuldig maken aan ernstige feiten. Uit cijfers van het Openbaar Ministerie (OM) blijkt dat de gemiddelde leeftijd van jonge criminelen afneemt, en dat ook jongeren van 13 en 14 jaar steeds vaker betrokken zijn bij ernstige misdrijven.

Messengebruik en geweld

De meest voorkomende vormen van criminaliteit bij jongeren zijn geweld en het gebruik van wapens, zoals messen. Jeugdofficier van justitie Amrah Hertogs stelt dat messen vaak gebruikt worden bij ruzies, waarbij iemand wordt neergestoken of bedreigd. Het gebruik van wapens en zwaar geweld is volgens Hertogs een zorgwekkend teken van het verdiepen van criminaliteit onder jongeren.

De jongste verdachten die het OM registreert, zijn tussen 13 en 14 jaar oud. De meeste jonge criminelen zijn echter 15 of 16 jaar oud. De toename van zwaar geweld bij jongeren wordt vaak in verband gebracht met problemen thuis, zoals vroegtijdige uit huis geplaatst worden, financiële problemen of verslavingskwesties.

Daarnaast blijkt uit de data dat jongeren vaak betrokken zijn bij klusjes in de drugshandel of omgang hebben met zwaardere criminelen. Deze patronen wijzen op een verdieping van criminaliteit, waarbij jongeren steeds vaker betrokken raken bij zware feiten.

Ondermijnende criminaliteit en de samenleving

Ondermijnende criminaliteit is een ander belangrijk aspect van de huidige criminaliteit in Nederland. Hierbij gebruiken criminelen legale bedrijven of diensten om illegale activiteiten te bevoordelen. Dit heeft tot gevolg dat bovenwereld en onderwereld steeds meer met elkaar verweven raken. Voorbeelden zijn boeren die onder druk hun schuur afstaan voor het maken van drugs of panden die gebruikt worden voor drugslabs.

Het kabinet ziet dit als een serieuze bedreiging voor de rechtsstaat en de leefbaarheid van de samenleving. Daarom is de aanpak van ondermijnende criminaliteit een speerpunt in het regeerplan van 2024. Het kabinet wil Nederland minder aantrekkelijk maken voor criminelen door maatregelen te nemen in de wet, opsporing, gegevensuitwisseling en detentie.

Een van de manieren waarop criminelen de maatschappij ondermijnen, is door illegale inkomsten te wassen via legale bedrijven zoals banken of verzekeraars. Deze activiteiten maken het voor de politie en justitie lastiger om criminele netwerken te doorgronden en te ontmantelen.

Opgeloste misdrijven en pakkans

Hoewel het aantal geregistreerde misdrijven in Nederland stijgt, blijft het aantal opgeloste zaken relatief laag. Uit onderzoek blijkt dat slechts ongeveer 22,4% van alle misdrijven opgelost wordt. Dit is een duidelijke daling ten opzichte van eerdere jaren. Bijvoorbeeld bij overvallen is de opgelostingsgraad gedaald van 41,8% in 2013 naar 32,3% in 2024.

Ook bij gewelds- en vermogensdelicten blijkt het aantal dat daadwerkelijk leidt tot een vonnis erg laag. Slechts 5 op de 100 gevallen komen voor de rechter, volgens cijfers van de Algemene Rekenkamer. Dit betekent dat het aantal straffen die daadwerkelijk worden uitgedeeld, aanzienlijk lager is dan het aantal misdrijven.

Een onderzoeker, Ben van Velthoven van de Universiteit van Leiden, stelde al eerder dat de werkelijke pakkans voor criminelen in Nederland ongeveer 1,8% is. Dit betekent dat criminelen relatief weinig risico lopen op aanhouding of straf. Dit beeld wijst op een tekort aan effectiviteit in de strafrechtelijke systemen en op een tekort aan middelen voor de politie en justitie.

Traditionele criminaliteit stijgt

Traditionele criminaliteit, zoals winkeldiefstal, diefstal uit auto’s en overvallen, is ook op de toename. Volgens de Veiligheidsmonitor, een enquête van het CBS, gaf in 2023 20% van de Nederlanders van 15 jaar of ouder aan slachtoffer te zijn geweest van traditionele criminaliteit. In 2021 was dit percentage 17%, het laagste niveau in tien jaar. Het aantal geregistreerde misdrijven door de politie was in 2023 hoger dan in 2021, vooral in 2022 en 2023.

De toename van traditionele criminaliteit komt na een periode van afname tussen 2012 en 2021, waarin het aantal geregistreerde misdrijven met meer dan 50% was gedaald. In 2023 was het aantal geregistreerde misdrijven bijna gelijk aan het niveau van 2019, het jaar vóór de coronacrisis.

De rol van de politie in Oost-Nederland

In Oost-Nederland is het aantal misdrijven in 2024 met 122.337 vrijwel gelijk aan 2023. Het aantal opgeloste zaken steeg echter van 27% naar 30%. De politie in Oost-Nederland is in 2024 opnieuw met een groot aantal meldingen geconfronteerd, waaronder een toename van meldingen met betrekking tot mensen met verward gedrag. Deze groep mensen vereist vaak intensieve aandacht en ondersteuning van de politie, terwijl er gezocht wordt naar oplossingen voor een vlotte overdracht naar zorgdiensten.

De politie in Oost-Nederland trof in 2024 16 drugslabs en 48 dumpingen van drugsafval aan, een niveau dat vrijwel gelijk is aan 2023. Daarnaast had de politie 173 criminele samenwerkingsverbanden in beeld. Deze georganiseerde criminaliteit gaat vaak gepaard met bedreigingen en zwaar geweld, wat leidt tot ondermijnende effecten in de samenleving.

In de loop van 2024 heeft de politie in Oost-Nederland ook 35 miljoen euro aan crimineel vermogen afgepakt. Deze acties zijn onderdeel van de aanpak van ondermijnende criminaliteit en georganiseerde misdaad.

Het beroep op de politie in Oost-Nederland is groot, vooral gezien de groeiende digitale criminaliteit en de toegenomen betrokkenheid van burgers in maatschappelijke kwesties. De politie moet regelmatig demonstraties en andere vormen van maatschappelijk ongenoegen afhandelen, terwijl ook het fenomeen van ‘nepagenten’ opvalt. Deze ontwikkelingen drukken op de beschikbaarheid van middelen en maken scherpe keuzes onvermijdelijk.

De uitdagingen voor de toekomst

De trends die zich in de afgelopen jaren hebben ontwikkeld, tonen duidelijk een complexe situatie waarin zowel jongeren als georganiseerde criminelen een rol spelen. De toename van zware criminaliteit bij jongeren en de groei van ondermijnende activiteiten wijzen op behoefte aan gerichte preventieve maatregelen en investeringen in de justitiële systemen.

Preventie en ondersteuning

Bij jongeren die betrokken raken bij criminaliteit is het vaak nodig om ondersteuning te bieden op het gebied van gezin, zorg en onderwijs. Het omgekeerde effect van vroegtijdig uit huis geplaatst worden en financiële problemen kan worden verminderd door intensieve maatregelen op het gebied van wijkontwikkeling en jeugdzorg. Het is belangrijk om jongeren in te geven in alternatieven voor criminaliteit, zoals educatieve programma’s en maatschappelijke betrokkenheid.

Bestrijding van ondermijnende criminaliteit

De aanpak van ondermijnende criminaliteit vereist een multidisciplinaire benadering, waarbij politie, justitie, bedrijven en burgers een rol spelen. Het kabinet wil de samenleving weerbaarder maken tegen criminelen door maatregelen te nemen op het gebied van wetsveranderingen, opsporing en gegevensuitwisseling. Daarnaast is het belangrijk om de politie en inlichtingendiensten verder te versterken, zodat zij de groeiende uitdagingen beter kunnen aan.

Verbetering van de effectiviteit van justitie

De lage ophelersgraad en het laag aantal gevallen dat daadwerkelijk leidt tot een vonnis wijzen op behoefte aan hervormingen in het strafrechtelijke systeem. Het is belangrijk om de samenwerking tussen politie en justitie te versterken en om middelen te investeren in snellere afhandeling van zaken. Dit kan bijdragen aan een hogere pakkans voor criminelen en een grotere waarschuwingseffect.

Conclusie

De trends in criminaliteit in Nederland tonen een complex beeld, waarin zowel jongeren als georganiseerde criminelen een rol spelen. De toename van zware criminaliteit bij jongeren en de groeiende zorgen over ondermijnende activiteiten wijzen op behoefte aan gerichte preventieve en bestrijdingsmaatregelen. De politie en justitie spelen een centrale rol in de aanpak van deze ontwikkelingen, maar het is ook belangrijk dat burgers, bedrijven en overheden samenwerken om de samenleving veiliger en leefbaarder te maken.

De huidige situatie benadrukt de noodzaak van investeringen in de justitiële systemen, preventieve programma’s en maatregelen tegen ondermijnende criminaliteit. Door middel van samenwerking en gerichte acties kan Nederland de groeiende criminaliteit tegen gaan en de veiligheid van de samenleving versterken.

Bronnen

1. Steeds meer jongeren uit het Noorden in de zware criminaliteit: 'Heftig en zorgelijk'
2. Ondermijnende criminaliteit
3. Opheldering verlangd: acht op de tien misdrijven in Nederland wordt nooit opgelost
4. Weer meer traditionele criminaliteit
5. Beroep op de politie Oost-Nederland ook in 2024 onverminderd groot