Nederlandse gids over de Champagne: tips en ervaringen voor toeristen
juli 17, 2025
In de afgelopen decennia is Nederland vaak gezien als een voorbeeld van vooruitgang en progressiviteit. Echter, recente studies tonen een interessant verschuiving in het gedachtegoed van de Nederlandse bevolking. Uit onderzoek van de Universiteit van Tilburg blijkt dat jongeren in Nederland voor het eerst sinds bijna veertig jaar minder vooruitstrevend zijn dan de generaties die hen voorgingen. Deze ontdekking zet een serie vragen op gang: Wat betekent dit voor de toekomst van de samenleving? Wat zijn de oorzaken van deze wisseling in waarden? En hoe kan men deze ontwikkeling interpreteren in de bredere context van burgerschap en samenleving?
Onderzoek naar waarden en generaties
Het onderzoek dat hier besproken wordt, is onderdeel van het Europees Values Study, een langdurig onderzoek dat sinds 1981 loopt. Het onderzoek richt zich op de waarden en opvattingen van burgers over een reeks onderwerpen zoals abortus, euthanasie en homoseksualiteit. Het doel is om trends in gedachtegoed en waarden te analyseren over generaties en landen.
Jongeren en de opkomst van het 'nieuwe conservatisme'
Een van de meest opmerkelijke bevindingen uit het onderzoek is dat jongeren in Nederland – geboren in de jaren tachtig en negentig – duidelijk conservatiever zijn dan de generaties voor hen. Dit verschijnsel staat bekend als het ‘nieuwe conservatisme’. Het verschil is vooral duidelijk in opvattingen over onderwerpen zoals abortus en euthanasie. Terwijl 7 procent van de oudere generatie (vijftigers en zestigers) vindt dat abortus zelden of nooit te rechtvaardigen valt, stijgt dit percentage tot 11,5 procent bij dertigers.
Socioloog Quita Muis, die het onderzoek uitvoerde, merkt op dat dit nieuwe conservatisme losstaat van religie en meer te maken heeft met het zoeken naar structuur en identiteit in een steeds complexere en individualistische samenleving. Dit verschijnsel is niet beperkt tot Nederland, maar wordt ook in andere Europese landen waargenomen.
Oorzaken van de conservatieve keertrekkers
Volgens het onderzoek is de trend van de afgelopen veertig jaar dat ouderen conservatiever waren dan jongeren nu omgeklapte. In het verleden werden jongeren meestal gezien als progressievere en veranderende krachten in de samenleving. Nu lijkt dit niet meer zo te zijn. De jongere generaties zoeken houvast in oude normen en waarden, wat leidt tot een soort terugkeer naar conservatieve standpunten.
Dit fenomeen wordt door Muis toegeschreven aan de huidige maatschappelijke veranderingen. In een wereld die steeds meer individualistisch is, zoeken jongeren naar een gevoel van verbondenheid en gemeenschap. Deze zoektocht leidt hen soms terug naar tradities, normen en waarden die eerder voorbij waren gegaan. Het ‘nieuwe conservatisme’ is dus meer een zoektocht naar structuur in een wereld die snel verandert.
Invloed van opvoeding en onderwijs
Een andere belangrijke factor in deze ontwikkeling is het onderwijs. In het onderzoek van Muis blijkt dat hoger opgeleiden sterker op elkaar lijken te komen in hun opvattingen dan lager opgeleiden. Dit verschijnsel kan leiden tot een soort ‘affectieve polarisatie’, waarbij mensen die opgeleid zijn, sterkere overeenkomsten met elkaar aantreffen dan met mensen met een lagere opleiding. Deze perceptie kan op zijn beurt ook leiden tot een grotere waargenomen polarisatie in de samenleving.
Ook het onderwijsstelsel in Nederland speelt hierin een rol. Nederland heeft sinds 1917 een vrij onafhankelijke onderwijssector, waarbij bijzonder onderwijs (zoals confessioneel onderwijs) staatsteun ontvangt. Dit heeft geleid tot een diversiteit in onderwijs en waarden, waardoor het moeilijk is geweest om een uniforme visie op burgerschap te ontwikkelen. In combinatie met de huidige maatschappelijke veranderingen en de zoektocht naar identiteit, is dit een mogelijke verklaring voor de opkomst van het ‘nieuwe conservatisme’.
De rol van media en politiek
Media en politiek spelen ook een belangrijke rol in de waargenomen polarisatie. In Nederland en andere Europese landen wordt vaak gesproken over een toenemende polarisatie in de samenleving. Echter, zoals Muis opmerkt, is er geen duidelijke toename van de werkelijke polarisatie. De waarneming van polarisatie wordt juist beïnvloed door sociale verschillen, zoals het niveau van onderwijs. Hoger opgeleiden zien veel meer polarisatie dan lager opgeleiden.
De media spiegelen vaak deze perceptie door te focussen op extreme standpunten en meningsverschillen. Dit leidt tot een versterking van de waarneming van polarisatie, terwijl de werkelijke meningsverschillen mogelijk kleiner zijn. Politici gebruiken deze waarneming vaak om hun standpunten te verdedigen en te benadrukken, wat kan leiden tot een verdere verdeeldheid in de samenleving.
Internationale vergelijkingen
Het verschijnsel van het ‘nieuwe conservatisme’ is niet beperkt tot Nederland. Ook in andere Europese landen ziet men een trend van jongeren die conservatiever worden. In Zweden bijvoorbeeld, dat ooit een relatief homogene samenleving was, is de opkomst van een multiculturele samenleving leidend tot een herwaardering van burgerschap en nationale waarden. In Frankrijk daarentegen is er al langer een sterkere traditie van burgerschapsonderwijs, gebaseerd op democratie en grondrechten.
Nederland valt tussen deze twee modellen in. Het land is historisch gezien pluralistisch en divers, maar heeft sinds 1917 ook een vrij onafhankelijke onderwijssector. Dit heeft geleid tot een diversiteit in waarden en opvattingen. In combinatie met huidige maatschappelijke veranderingen, zoals immigratie en een steeds veranderende wereld, is het moeilijk om een duidelijke visie op burgerschap te ontwikkelen.
De toekomst van burgerschap en samenleving
De ontwikkelingen die hier besproken worden, hebben belangrijke gevolgen voor de toekomst van burgerschap en samenleving. In Nederland en andere Europese landen wordt steeds meer nagedacht over wat burgerschap betekent in een wereld die snel verandert. In het regeerakkoord tussen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie wordt bijvoorbeeld herhaaldelijk verwijzing gemaakt naar burgerschapsonderwijs, met het doel om gedeelde waarden te bevorderen.
Echter, zoals Muis benadrukt, is het moeilijk om een duidelijke begripsopvatting van burgerschap te ontwikkelen. In de meeste Europese landen is deze discussie nog in volle gang. Het is duidelijk dat burgerschap niet langer eenvoudig kan worden gedefinieerd, maar moet worden geïnterpreteerd in de bredere context van maatschappelijke veranderingen, diversiteit en de zoektocht naar gedeelde waarden.
Conclusie
Het onderzoek van de Universiteit van Tilburg toont aan dat Nederlandse jongeren voor het eerst sinds bijna veertig jaar minder vooruitstrevend zijn dan de generaties die hen voorgingen. Deze trend, bekend als het ‘nieuwe conservatisme’, is niet beperkt tot Nederland, maar wordt ook waargenomen in andere Europese landen. De oorzaken van deze ontwikkeling zijn complex en omvatten maatschappelijke veranderingen, de invloed van onderwijs, en de rol van media en politiek.
De toekomst van burgerschap en samenleving hangt af van hoe we deze trends begrijpen en beheren. Het is belangrijk om open te blijven voor gesprekken en om te zoeken naar gedeelde waarden in een steeds diverser en complexere wereld. Zonder dergelijke gesprekken en inzicht is het moeilijk om een duurzame en cohesieve toekomst te garanderen voor Nederland en Europa.