Een Nederlands reisgids voor Fez: Ontdek de magie van de oude medina
juli 17, 2025
De Nederlandse maatschappij is in constante beweging. Op het eerste gezicht lijkt er sprake van tegenstrijdige trends: enerzijds is er een duidelijke, langdurige beweging richting vooruitgang in zaken zoals migratie, emancipatie en diversiteit; anderzijds lijkt het conservatisme in opkomst, vooral onder jongeren. Deze spanning tussen progressie en conservatisme is niet nieuw, maar heeft de afgelopen jaren aan scherpte gewonnen. In dit artikel bespreken we deze ontwikkelingen, gebruik makend van recent onderzoek en analyses uit betrouwbare bronnen, om inzicht te geven in hoe Nederlanders denken over maatschappelijke thema’s en wat dit betekent voor toekomstige ontwikkelingen.
Nederland wordt progressiever, maar jongeren lijken conservatiever te worden
Hoewel er in de media vaak sprake is van een 'conservatieve wending', tonen meerdere onderzoeken aan dat Nederland in bredere maatschappelijke zin steeds progressiever wordt. Uit peilingen zoals de World Values Survey en de European Values Study blijkt dat Nederlanders in 2022 gemiddeld ruimer denken over religie, nationaliteit en seksualiteit dan in 2014. Zo is het vertrouwen in mensen van andere religies sterk toegenomen: in 2014 vertrouwden bijna de helft van de Nederlanders mensen met een andere geloofsovertuwing niet, in 2022 was dat slechts 1 op de 6. Hetzelfde geldt voor nationaliteiten: in 2014 vond 50 procent van de Nederlanders het lastig om mensen met een andere nationaliteit te vertrouwen; in 2022 was dat minder dan 16 procent.
Toch is er een duidelijke uitzondering: jongeren lijken minder progressief te zijn dan de generatie die hen voorafging. Uit onderzoek van KiezersOnderzoek Nederland en Ipsos I&O blijkt dat jongeren in de afgelopen jaren iets conservatiever zijn geworden. Deze verschuiving is vooral merkbaar in culturele thema’s, zoals de acceptatie van homoseksualiteit, abortus en migratie. Tegelijkertijd is de groei van vooruitgangsgerichte opvattingen onder jongeren vertraagd ten opzichte van de bredere maatschappij, wat betekent dat jongeren nu iets conservatiever zijn dan hun ouders.
Conservatisme bij jongeren: niet terug naar het verleden
De toename van conservatisme onder jongeren betekent niet dat ze voorstander zijn van een terugkeer naar het verleden. Ook jongeren zijn in bredere zin progressiever dan generaties daarvoor. Zo blijkt uit onderzoek dat jongeren vaker voor seksuele vrijheid zijn dan oudere generaties, maar minder voor klimaatmaatregelen. De klimaatmaatregelen zijn in de afgelopen jaren minder belangrijk geworden als maatschappelijk thema, iets wat ook jongeren overnemen. Dit suggereert dat de conservatieve houding bij jongeren niet louter een vorm van terugkeer naar oude waarden is, maar eerder een vertraging van de bredere trend naar vooruitgang.
Een duidelijk voorbeeld hiervan is de acceptatie van homoseksualiteit. In 2009 had ruwweg 1 op de 5 Nederlanders nog grote problemen met homoseksualiteit, in 2022 was dat aantal gedaald tot 5 procent. Oudere generaties blijven hier dus progressiever over denken dan jongeren. Ook met betrekking tot abortus en emancipatie zijn jongeren iets terughoudender dan hun ouders, maar nog steeds vooruitgangsgericht. Zo is de acceptatie van abortus in 2022 bij 10 procent van de Nederlanders onacceptabel, tegenover 25 procent in 2009.
Politiek conservatisme en populisme
Het groeiende conservatisme onder jongeren is ook zichtbaar in het stemgedrag. Uit het Nationaal Kiezersonderzoek in 2023 blijkt dat de meeste Nederlanders conservatiever zijn geworden, met name jongeren. Hierdoor is er een sterke groei van rechts-conservatieve partijen, zoals BBB. Deze partijen nemen standpunten in die meer conservatief zijn dan de bredere maatschappij, zoals een sterkere afbouw van de asielstroom en een grotere rol voor tradities in de maatschappij.
Hoewel het conservatisme politiek in opkomst is, is het in Nederland moeilijk om echt vaste voet aan de grond te krijgen. Volgens historicus Bart Jan Spruyt is Nederland een land waar het conservatisme nooit een sterke intellectuele of politieke basis heeft gekregen. De invloed van progressieve ideeën, zoals gelijkheid en diversiteit, is hier te sterk. Tegelijkertijd is er sprake van populisme, wat niet hetzelfde is als conservatisme. Populisme richt zich vaak tegen de 'establishment', maar is niet noodzakelijk voorstander van conservatieve waarden.
Genderverschillen in het conservatisme
Er zijn ook genderverschillen in de mate van conservatisme. Mannen zijn iets conservatiever dan vrouwen, vooral als het gaat om culturele thema’s. Uit onderzoek door Ipsos I&O blijkt bijvoorbeeld dat jonge mannen vaker voor hogere belastingen zijn voor hoogopgeleiden dan jonge vrouwen. Ook stemmen mannen vaker op rechts-conservatieve partijen. Hoewel het verschil niet razend groot is, is het in de afgelopen jaren wat duidelijker geworden, vooral bij jongeren.
De media hebben vaak gemeld dat de ‘conservatisme-kloof’ tussen jonge mannen en vrouwen groter wordt, maar volgens het onderzoek is dit niet het geval. De verschillen zijn er wel, maar zijn klein en niet in sterk verandering.
De brede maatschappij blijft progressief
Hoewel jongeren in sommige thema’s iets conservatiever zijn geworden, blijft de bredere maatschappij in Nederland duidelijk op weg naar vooruitgang. Nederlanders zijn ruimer geworden in hun visie op migratie, religie en seksualiteit. De xenofobie is afgenomen, de verdraagzaamheid is toegenomen, en de maatschappelijke rol van vrouwen en lgbtq+-personen is verder ontwikkeld.
Dit betekent niet dat er geen kritiek is op de bredere maatschappij. Er zijn ook vormen van onrust en frustratie, zoals de opmars van radicaal-rechts en het verharden van standpunten tegen bepaalde groepen. Deze zaken krijgen veel aandacht in de media, maar vertegenwoordigen slechts een kleine groep Nederlanders. De bredere trend blijft dus duidelijk richting vooruitgang.
Samenvatting van maatschappelijke trends
In de afgelopen jaren is er een duidelijke tweeledigheid ontstaan in de Nederlandse maatschappij. Aan de ene kant is er een sterke beweging richting vooruitgang: de verdraagzaamheid voor verschillende religies, nationaliteiten en seksuele oriëntaties is toegenomen. Aan de andere kant zijn jongeren en sommige politieke groepen iets conservatiever geworden, met name in culturele en sociaal-economische thema’s. Deze trends zijn niet in strijd met elkaar, maar tonen aan dat de Nederlandse maatschappij in beweging is en zich aanpast aan veranderende omstandigheden.
Conclusie
De Nederlandse maatschappij is in een voortdurende evolutie. Hoewel de bredere maatschappij steeds progressiever is geworden in zaken zoals migratie, emancipatie en seksualiteit, is er onder jongeren een zachte toename van conservatisme merkbaar. Dit betekent echter niet dat Nederland in een terugkeer naar het verleden is. Integendeel: jongeren zijn nog steeds vooruitgangsgericht, maar volgen de bredere maatschappelijke trend iets langzamer. De politiek is getuige van een groeiende rol voor rechts-conservatieve ideeën, maar het conservatisme heeft in Nederland nooit een sterke basis gekregen. De bredere maatschappij blijft dus op weg naar meer vooruitgang, ook al is er nu en dan een tegenwind te merken.