Nederlandse opvangsystemen en alleenstaande minderjarige vreemdelingen

Nederland onthaalt jaarlijks duizenden kinderen die zonder hun ouders of voogd aankomen en asiel aanvragen. Deze alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV’s) vormen een kwetsbare groep die zorgvuldig begeleid en beoordeeld moet worden. In dit artikel wordt ingegaan op de huidige systemen voor opvang en begeleiding van AMV’s in Nederland, de juridische en praktische processen die van toepassing zijn, en de maatschappelijke discussies rondom de behandeling van deze jongeren. Het artikel is opgesteld op basis van informatie uit betrouwbare bronnen en geeft een overzicht van de situatie zoals die momenteel is.

Opvang en begeleiding van AMV’s in Nederland

Alleenstaande minderjarige vreemdelingen (AMV’s) zijn jongeren die in Nederland asiel aanvragen zonder hun ouder(s) of voogd. Zodra ze binnenkomen, wordt een voogd toegewezen door Stichting Nidos. Deze voogd vervangt de rol van de ouders en is verantwoordelijk voor de werving van het kind. De voogd speelt een belangrijke rol in het traject van het kind, bijvoorbeeld bij gesprekken met de Dienst Terugkeer en Vertrek (DTenV) of bij beslissingen rondom de asielprocedure.

De opvang van AMV’s varieert afhankelijk van hun leeftijd en situatie. Kinderen jonger dan 15 jaar en kwetsbare jongeren komen vaak in een gastgezin terecht, terwijl jongeren ouder dan 15 jaar meestal in een procesopvanglocatie van het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA) terechtkomen. In deze locaties doorlopen ze de Algemene Asielprocedure. Als hun asielverzoek wordt afgekeurd, worden ze overgeplaatst naar een Kleinschalige Wooneenheid (KSW), waar ze terecht kunnen blijven tot hun vertrek uit Nederland is geregeld of ze 18 jaar worden.

De opvang is bedoeld om de jongeren te beschermen en hen te ondersteunen bij hun verblijf in Nederland. De COA zorgt voor de logistiek van de opvang, waaronder accommodatie, basisvoorzieningen en ondersteuning bij hun toekomst in Nederland of daarbuiten.

Procedure bij asielverzoek en vertrek

Bij het aanvragen van asiel volgt een AMV dezelfde procedure als meerderjarige asielzoekers. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) beslist over de tijdelijke toelating tot Nederland. Als het asielverzoek wordt afgekeurd, kan de rechter deze beslissing toetsen. Gedurende het proces ontvangt de minderjarige een rechtshulpverlener en specifieke begeleiding.

Als het asielverzoek wordt afgekeurd en de jongere niet in aanmerking komt voor een verblijfsvergunning, wordt hij of zij overgedragen aan de DTenV met als doel het vertrek uit Nederland te realiseren. Dit is alleen mogelijk als er adequate opvang gerealiseerd kan worden in het land van herkomst of in een land waar zij eerder verblijf hadden. Adequate opvang betekent dat het kind veilig en op een gepaste manier opgevangen wordt in het land van bestemming.

DTenV heeft speciale regievoerders aangewezen voor AMV’s. Als blijkt dat het kind uit Nederland kan vertrekken, neemt de regievoerder contact op met de voogd om gezamenlijk het vertrektraject te bespreken. DTenV kan vervolgens bemiddelen bij de autoriteiten van het land van herkomst en het verkrijgen van de benodigde reisdocumenten.

Als de jongere geen medewerking verleent aan vertrek en alle mogelijkheden zijn uitgeput, kan besloten worden tot gedwongen terugkeer. Een voorwaarde hiervoor is dat er adequate opvang is in het land van bestemming. Het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind en artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens zijn hier van toepassing.

Toename van asielaanvragen door AMV’s

In de afgelopen jaren is er een duidelijke toename van asielaanvragen door alleenstaande minderjarige vreemdelingen. In 2023 zijn de aantallen al hoger dan in 2022. Tot nu toe is in 2023 het aantal aanvragen van AMV’s iedere maand hoger dan in dezelfde maand van het voorgaande jaar. Dit betreft zowel absolute als relatieve aantallen. In 2023 is het percentage asielaanvragen door AMV’s tot nu toe ongeveer 15%, terwijl dit in 2022 ongeveer 12% was.

Een belangrijk deel van deze asielaanvragende jongeren is van Syrische afkomst. In 2023 was ongeveer 48% van de asielaanvragen van Syrische kinderen. Andere groepen die vaak betrokken zijn zijn Eritreanen (19%), Somaliërs (10%), Iraaki’s (6%) en Jemenieten (3%).

De toename van asielaanvragen door AMV’s heeft geleid tot discussies over de opvang en begeleiding van deze jongeren. De afgelopen jaren is gemeld dat er sprake is van verdwijningen van AMV’s uit de opvang. In de afgelopen 4,5 jaar zijn ruim 1600 jongeren verdwenen uit de opvang. Dit heeft geleid tot vragen over de adequaatheid van de opvangsystemen en de begeleiding van deze jongeren.

Rechten en bescherming van AMV’s

De positie van AMV’s in het vreemdelingenbeleid is een belangrijk onderwerp in de maatschappij. Het gaat om een kwetsbare groep die onder alle omstandigheden een zorgvuldige beoordeling verdient. Dit besef staat voorop bij het beoordelen van verblijfsaanvragen van AMV’s.

Bij de beoordeling van verblijfsaanvragen houdt de IND rekening met het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind en artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dit betekent dat bij elke beslissing over een verblijfsaanvraag van een minderjarige vreemdeling de belangen van het kind centraal staan.

Als aan de leeftijd van een AMV twijfel bestaat, wordt er een medisch leeftijdsonderzoek uitgevoerd. De uitkomst van dit onderzoek bepaalt de verdere procedure. Iedere AMV krijgt in Nederland een voogd toegewezen en een advocaat die zijn of haar belangen behartigt. Dit is bedoeld om te zorgen dat de jongeren adequaat worden vertegenwoordigd in alle beslissingen die betrekking hebben op hun toekomst.

Hulp en ondersteuning voor jongeren met problemen

Als er problemen zijn tussen een jongere en zijn of haar voogd, is er hulp beschikbaar. De jongere kan contact opnemen met een vertrouwenspersoon van Nidos. Als dat niet helpt, is er ook de mogelijkheid om contact op te nemen met de Kinderombudsman. De Kinderombudsman stelt dat kinderen die het grootste deel van hun leven in Nederland wonen, hier waarschijnlijk zijn "geworteld". Dit betekent dat het voor hun ontwikkeling beter is om hier te blijven.

Tot begin 2019 bestond er in Nederland een kinderpardon, waardoor sommige jongeren toch een verblijfsvergunning kregen. Deze regeling bestaat niet meer. Een jongere kan wel via een advocaat vragen aan de IND of een rechter om rekening te houden met zijn of haar worteling in Nederland. De Kinderombudsman kan in individuele zaken geen beslissing nemen, maar kan wel advies geven.

Conclusie

Alleenstaande minderjarige vreemdelingen vormen een kwetsbare groep die zorgvuldig begeleid en beoordeeld moet worden. Nederland heeft een systematisch opvangsysteem opgesteld om deze jongeren adequaat te onthouden en te begeleiden. Het traject van een AMV begint met het toewijzen van een voogd en loopt via de asielprocedure en eventueel het vertrektraject.

Hoewel de procedure juridisch goed is uitgewerkt, zijn er ook kritische kanten. Zo is er sprake van verdwijningen van jongeren uit de opvang, wat vraagtekens plaatst bij de adequaatheid van de huidige systemen. Daarnaast is er discussie over de beoordeling van verblijfsaanvragen en de rol van de belangen van het kind in deze beslissingen.

De maatschappij heeft een duidelijke aandacht voor de positie van AMV’s, wat te zien is aan de wetgeving en de maatregelen die zijn genomen. Het is belangrijk dat de opvang en begeleiding van deze jongeren voortdurend worden geëvalueerd en verbeterd, zodat ze adequaat kunnen worden ondersteund in hun toekomst in Nederland of daarbuiten.

Bronnen

1. Dienst Terugkeer en Vertrek – Bijzondere groepen
2. Kinderombudsman – Nieuw in Nederland
3. Verblijfblog – Alleenstaande minderjarigen verdwijnen uit de opvang
4. Pharos – Alleenstaande minderjarige vreemdelingen
5. IND – Meer asielaanvragen alleenstaande minderjarige vreemdelingen
6. IND – Achtergrondartikelen alleenstaande minderjarige vreemdelingen