Onderzoek en zorg met jongeren van 15 jaar in Nederland: uitdagingen en maatregelen

In Nederland is het thema geestelijke gezondheid en mentaal welzijn van jongeren steeds vaker centraal in het maatschappelijke en beleidsdebatter. Uit recente rapporten en onderzoeken blijkt dat jongeren, met name vanaf 15 jaar, vaker last hebben van psychische problemen dan vroeger. De rol van digitale media, sociale media, onderwijskwaliteit en zorgtoegang is hierbij sterk veranderd. In deze artikel wordt ingegaan op de huidige situatie van jongeren van 15 jaar in Nederland, de uitdagingen die zij tegenkomen, en de maatregelen die worden voorgesteld om hun mentaal welzijn en onderzoeksmogelijkheden te verbeteren.

De informatie is gebaseerd op recente publicaties van onder andere KidsRights, Stichting Lezen en Schrijven, en Universiteit Leiden. De nadruk ligt op feiten, aanbevelingen, en praktische stappen die ouders, verzorgers, en professionals kunnen ondernemen bij het onderzoek en de zorg voor jongeren van 15 jaar.

Mentale gezondheid en sociale media: een verband dat niet te negeren is

Uit de KidsRights Index 2025 blijkt dat de geestelijke gezondheid van jongeren wereldwijd onder druk staat. In Nederland is dit probleem ook duidelijk zichtbaar. Vooral jongeren vanaf 15 jaar zijn volgens deze index in een kritieke situatie. De introductie van het rapport wijst op een toenemend aantal jongeren dat psychische problemen heeft, onder meer door intensief gebruik van sociale media.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) meldt dat meer dan 14 procent van de jongeren tussen de 10 en 19 jaar last heeft van psychische aandoeningen. Bovendien is zelfmoord op jongeren van 15 tot 19 jaar inmiddels de derde belangrijkste doodsoorzaak in deze leeftijdscategorie. Uit onderzoek is gebleken dat intensief gebruik van internet en sociale media direct verband houdt met een toename van zelfmoordpogingen bij jongeren jonger dan 19 jaar.

Het gebruik van sociale media is dus geen onbelangrijk aspect. Het blijkt een rol te spelen in de emotionele en mentale toestand van jongeren. De KidsRights Index 2025 benadrukt dat de aanpak van dit probleem nog steeds niet voldoet. De index ziet dat algemene verboden op sociale media niet voldoende zijn en mogelijk zelfs politieke en burgerrechten van kinderen kunnen schaden.

Een voorbeeld van een alternatieve aanpak is de verhoogde leeftijdsgrens voor toestemming tot gebruik van sociale media. In Frankrijk en Noorwegen is hier al werk van gemaakt, waarbij de leeftijdsgrens verhoogd is naar 15 jaar. Dit biedt een flexibelere benadering waarbij ouders meer controle kunnen uitoefenen, terwijl de bescherming van kinderen behouden blijft.

Onderwijs en leesvaardigheid: basis voor een gezonde toekomst

Naast mentale gezondheid is ook onderwijs en basisvaardigheden belangrijk voor jongeren van 15 jaar. Uit het PISA-onderzoek (Programme for International Student Assessment) blijkt dat 1 op de 3 jongeren in Nederland onvoldoende leesvaardig is. Deze cijfers zijn sinds 2015 gestegen, wat een zorgwekkende ontwikkeling is.

De leesvaardigheid en rekenvaardigheid van jongeren zijn fundamentaal voor hun toekomst in de samenleving en op de arbeidsmarkt. Eén van de belangrijkste aanbevelingen van experts is dat het onderwijs basisvaardigheden in samenhang moet aanpakken, zodat jongeren goed voorbereid worden op hun toekomst.

Bijvoorbeeld: lezen is ook essentieel in vakken zoals wiskunde en digitale vaardigheden, die in de moderne maatschappij steeds belangrijker worden. Digitale vaardigheden zijn bovendien nodig voor activiteiten als online bankieren, bestellingen doen, of het gebruik van digitale tools in het onderwijs.

Ouders en verzorgers kunnen hierbij een rol spelen door vroege investeringen in lees- en schrijfvaardigheid te doen. Volgens Geke van Velzen, directeur-bestuurder van Stichting Lezen en Schrijven, is het belangrijk dat jongeren vanaf een jonge leeftijd voldoende basisvaardigheden ontwikkelen, zodat ze goed voorbereid zijn op hun toekomst.

Zorgtoegang en identificatie: eisen en procedure

Wanneer jongeren van 15 jaar in onderzoek of behandeling terechtkomen, zijn er ook bepaalde formele eisen en procedures die moeten worden gevolgd. Dit geldt bijvoorbeeld bij een aanmelding bij een kliniek of zorginstelling, zoals het LUBEC (Landelijke Uitvoering Zorg) van de Universiteit Leiden.

Identificatieplicht

In Nederland geldt een identificatieplicht in de zorg, ook voor jongeren. Voor de eerste afspraak wordt het burgerservicenummer (BSN) geregistreerd. Dit is van toepassing voor alle leeftijden, inclusief jongeren onder de 16 jaar. Bij de eerste afspraak wordt een identiteitsbewijs geverifieerd van de jongere en indien van toepassing ook van de ouder(s).

Zonder identificatie is geen zorgaanbod mogelijk. Ouders of verzorgers moeten hier dus rekening mee houden bij de afstemming van afspraken. Het is aan te raden om identiteitsbewijs mee te nemen, zoals een ID-kaart, paspoort of rijbewijs.

Instemming

Voor onderzoek of behandeling is instemming van de jongere of de ouders nodig. De benadering varieert per leeftijd:

• Jongeren onder de 12 jaar: toestemming van beide ouders is vereist.
• Jongeren van 12 tot 15 jaar: toestemming is vereist van zowel de jongere als de ouders.
• Jongeren vanaf 16 jaar: ze kunnen zelf kiezen of ze instemming geven.

Deze regels zijn geldig voor zowel mentale als lichamelijke zorg, wat duidelijk maakt dat de rechten van jongeren in Nederland worden gerespecteerd.

Nederland daalt in de KidsRights Index: een waarschuwing

In de KidsRights Index 2025 valt Nederland buiten de top 20. In 2024 stond het land nog op plaats 19, maar in 2025 is het gedaald naar plaats 21. Landen zoals Qatar en Litouwen lopen nu Nederland voorbij, vooral op het gebied van levens- en gezondheidskwaliteit.

De redenen voor deze daling zijn meervoudig:

• Vaccinatiegraad is gedaald.
• Toegang tot sanitaire voorzieningen is beperkt.
• Materiaal op internet met seksueel misbruik van kinderen is opgenomen.
• Mensenhandel en kinderarmoede spelen een rol.
• De kwaliteit van jeugdzorg is onder druk.

Daarnaast is er ook een grote kritiek op de huidige aanpak van mentale gezondheid. De index wijst op het gebrek aan onderzoek en bewustmaking rondom psychische problemen bij jongeren. Ouders, professionals en overheden weten te weinig over de specifieke problemen van jongeren in verband met digitale media.

Een van de voorgestelde oplossingen is gespecialiseerde hulp bij geestelijke gezondheid, afgestemd op de uitdagingen van het digitale tijdperk. Dit omvat ook:

• Digitale geletterdheid en emotionele veerkracht in het onderwijs.
• Transparante algoritmen die kinderwelzijn bevorderen.
• Robuuste publiek-private samenwerking om jongeren beter te ondersteunen.

Aanbevelingen voor ouders, verzorgers en professionals

Aan de hand van de informatie uit de bronnen zijn verschillende aanbevelingen te formuleren voor ouders, verzorgers en professionals die jongeren van 15 jaar ondersteunen.

1. Mentale gezondheid bewaken

• Let op de invloed van sociale media. Intensief gebruik kan leiden tot emotionele stress, zelfmoordgedachten of gedrag.
• Luister naar de jongere. Vraag wat hun problemen zijn en geef ruimte voor het delen van zorgen.
• Zoek professionele hulp wanneer nodig. Psychologen, pedagogisch medewerkers of jeugdzorg kunnen ondersteuning bieden.
• Bekijk de kwaliteit van digitale media. Sommige platforms stimuleren onzelfverzekerdheid of eetstoornissen bij jongeren.

2. Basisvaardigheden stimuleren

• Lees- en schrijfvaardigheid is essentieel. Begin hiermee vanaf een jonge leeftijd.
• Digitale vaardigheden zijn huidig. Leer jongeren hoe ze online veilig omgaan.
• Rekenvaardigheid helpt jongeren later met online bankieren en andere dagelijkse activiteiten.
• Intergeneratiele ondersteuning is belangrijk. Ouders kunnen hierbij een rol spelen.

3. Zorgtoegang facilitair maken

• Bekijk de identificatie- en instemmingseisen bij het zoeken naar zorg.
• Bereid documenten voor zoals het BSN en identiteitsbewijs.
• Luister naar de keuzes van de jongere. Bij 16-jarigen geldt zelfinstemming.
• Zorg voor een vlotte communicatie met de zorgaanbieder. Deel zorgen en vragen zodat de jongere zich veilig voelt.

Samenwerking tussen ouders, professionals en beleid

De uitkomsten van de KidsRights Index 2025 tonen aan dat alle partijen een rol kunnen en moeten spelen bij het verbeteren van het mentale welzijn en onderwijs van jongeren. Ouders en verzorgers zijn de eerste regel, maar ook professionals in onderwijs, zorg en beleid kunnen actie ondernemen.

De aanbeveling om kinderwelzijn boven bedrijfswinst te stellen is een krachtige boodschap. Dit betekent dat bedrijven verantwoordelijkheid kunnen nemen voor jongeren, bijvoorbeeld door digitale platforms te beoordelen op kinderrechten of door veilige toegang te regelen.

Een verplichte zorgplicht voor sociaal-emotionele ondersteuning van jongeren wordt ook genoemd. Dit zou kunnen leiden tot een systematische aanpak van psychische problemen, net zoals er al een zorgplicht is voor speeltuinen en recreatie.

Conclusie

De situatie van jongeren van 15 jaar in Nederland is ingewikkeld en veranderlijk. Zij worden geconfronteerd met groeiende psychische problemen, een dalende leesvaardigheid en een toegenomen digitale afhankelijkheid. De uitkomsten van onderzoeken en rapporten zoals die van KidsRights en Stichting Lezen en Schrijven tonen aan dat er actie nodig is om jongeren beter te ondersteunen.

Zowel ouders en verzorgers als professionals en beleidsmakers kunnen een rol spelen. Door mentale gezondheid te bewaken, basisvaardigheden te stimuleren en zorgtoegang te faciliteren, kan er een betere toekomst worden gegarandeerd voor jongeren van 15 jaar in Nederland.

Het is duidelijk dat de digitale wereld en maatschappelijke veranderingen een grote impact hebben op jongeren. Het is nu aan ons om deze impact positief te beïnvloeden en jongeren veilig, zorgzaam en ondersteunend te laten groeien.

Bronnen

1. Stichting Lezen en Schrijven: Eén op de drie 15-jarige leerlingen in Nederland heeft onvoldoende leesvaardigheid
2. KidsRights Index 2025: Mentaal welzijn van kinderen wereldwijd onder druk
3. Universiteit Leiden: Aanmelden voor jeugdzorg
4. KidsRights: KidsRights Index 2025 - Mentaal welzijn van kinderen wereldwijd onder druk door sociale media