Nederlanders en het veranderende sociaal gedrag in openbare ruimte
juli 17, 2025
De afgelopen jaren heeft Nederland te maken met een toenemende droogte, met gevolgen die zich voelen in de natuur, de landbouw, de infrastructuur en zelfs in de scheepvaart. Hoewel de zomers droog en warm zijn geweest, is het probleem niet beperkt tot een seizoen – het ligt ook in de overgangsperiodes zoals de lente, waarin het land al vroeg in het jaar te maken krijgt met tekorten aan water. In dit artikel wordt de huidige situatie in kaart gebracht, de oorzaken en gevolgen van de droogte beschreven, en wordt gekeken naar de maatregelen die worden genomen om de impact te beperken.
Droogte in Nederland: een land dat niet nat genoeg is
Nederland is traditioneel gezien een land van water, met vele rivieren, kanalen, sloten en vijvers. Maar ook hier kan het droog worden. Een droogte ontstaat wanneer de hoeveelheid neerslag langdurig te weinig is om de behoefte aan water te dekken. Deze behoefte wordt bepaald door de verdamping, die onder meer afhankelijk is van temperatuur, zonneschijn en wind. De afgelopen jaren is duidelijk geworden dat Nederland steeds vaker in een situatie belandt waarin er sprake is van neerslagtekort – met name in de zomermaanden, maar ook steeds vaker in de lente.
De droge zomers van 2018, 2022 en 2024 zijn daar duidelijke voorbeelden van. Ook al zijn de winters in de regel nat, is de combinatie van een droog voorjaar en een warme zomer voldoende om de grondwaterpeilen in het binnenland aanzienlijk te laten dalen. Dit heeft gevolgen voor de natuur, de landbouw, het drinkwater en de infrastructuur.
Grondwaterstanden dalen sneller dan ooit
De grondwaterpeilen in Nederland zijn momenteel lager dan in jaren. Vooral in Oost- en Zuid-Nederland is de daling van het grondwater opgemerkt. Na een droog voorjaar in 2024, waarin maart en april vooral weinig regen viel, is de ondergrond in deze regio’s aanzienlijk droog geworden. Het Rijnwater dat in normale omstandigheden het grondwater zou aanvullen, is ook onder normaal gebleven. Rijkswaterstaat meldde begin april een afvoer van slechts 1150 m³/s aan de Rijn, minder dan de helft van wat normaal is. Dit betekent dat de natuurlijke buffer van grondwater minder effectief werkt dan in het verleden.
Een van de redenen dat Nederland steeds vaker te maken krijgt met droogte, is klimaatverandering. De afgelopen decennia is de hoeveelheid zonneschijn toegenomen en zijn de temperaturen gestegen. Hierdoor verdampt er meer water uit de bodem, rivieren en sloten. Ook begint het groeiseizoen vroeger, waardoor planten eerder water uit de bodem halen. Sinds 1965 is de potentiële verdamping met 20 tot 30% toegenomen, wat de kans op voorjaarsdroogte vergroot en het droogteseizoen vervroegt.
De gevolgen van droogte
Droogte heeft veel verschillende gevolgen, die zowel direct zichtbaar zijn als langdurig kunnen blijven hangen. Hieronder worden de belangrijkste gevolgen van droogte in Nederland beschreven.
Droge grond en natuurgebieden
Eén van de meest directe gevolgen van droogte is de uitdroging van de bodem. In droge perioden zien we gele grasvelden, uitgedroogde beken en sloten, en drooggevallen woonboten. In het binnenland, waar het droger is dan aan de kust, is de impact van droogte het grootst. De bodem droogt hier sneller uit en is minder in staat om water op te slaan. Dit heeft ook gevolgen voor de natuur, waarin planten en dieren afhankelijk zijn van voldoende water voor hun overleving.
In sommige natuurgebieden is sprake van droogtestress. Dit betekent dat planten en ecosystemen minder goed kunnen functioneren door het tekort aan water. Dit heeft bijvoorbeeld negatieve gevolgen voor de biodiversiteit en kan leiden tot vermindering van de koolstofopslag in ecosystemen.
Landbouw en watergebruik
De landbouw is sterk afhankelijk van voldoende water. Bij droogte moet boeren vaak extra water aanbieten, bijvoorbeeld door te beregenen. Echter, in tijden van waterschaarste is het niet altijd toegestaan om extra water te gebruiken. Waterschappen nemen dan maatregelen om het beschikbare water zo goed mogelijk te verdelen. De prioriteit wordt bepaald aan de hand van noodzaak, en in sommige gevallen krijgen bepaalde boeren minder water dan normaal.
In 2018 stond de landbouw in een kritieke situatie. Het was een historisch droge zomer, waarbij veel gewassen minder goed groeiden en oogsten verloren gingen. Hoewel de situatie in 2025 iets beter is begonnen vanwege een natte winter, is de snelheid waarmee het neerslagtekort zich ontwikkelt, zorgelijk. Waterschappen nemen in dit geval al vroeg maatregelen, zoals het aanpassen van waterverdeling en het beperken van onttrekkingsrecht. Dit kan helpen om schade te beperken, maar het is niet altijd voldoende.
Infrastructuur en scheepvaart
Droogte heeft ook gevolgen voor de infrastructuur. In tijden van lage waterstanden kunnen schepen op rivieren vastzitten. Dit gebeurt regelmatig in droge zomers, waarin de waterstand in de Rijn en Maas zo laag is dat grote schepen niet meer kunnen passeren. Dit heeft gevolgen voor de logistiek, aangezien een groot deel van de goederen via de rivieren wordt vervoerd. Rijkswaterstaat neemt dan maatregelen om de effecten van lage waterstanden te beperken, zoals het verlagen van de lading van schepen of het aanpassen van scheepvaartbanen.
Daarnaast is er ook het probleem van de dijken. Dijken zijn ontworpen om water op te houden, maar als de bodem eronder uitdroogt, kunnen ze scheuren. Dit is een serieuze risico, omdat het kan leiden tot lekken of zelfs tot doorbraak. Waterschappen houden hierom de grondwaterstanden in de gaten en nemen maatregelen om de dijken nat te houden.
Drinkwater en gezondheid
Een van de meest urgente gevolgen van droogte is de impact op drinkwater. In tijden van waterschaarste is er een groter risico op watertekort. In droge perioden kan het ook gebeuren dat het grondwater verontreinigd raakt, bijvoorbeeld door zout of mest. Drinkwaterbedrijven moeten dan extra maatregelen nemen om het water schoon te maken of om alternatieve bronnen aan te boren. In sommige gevallen is het nodig om water te pompen van ver, wat extra kosten met zich meebrengt.
Ook voor de gezondheid zijn er risico’s bij droogte. In droge en warme omstandigheden is er een groter risico op zonbrand, uitdroging en hittestress. Dit is vooral een probleem voor jonge kinderen, ouderen en mensen met beperkte gezondheid. Het is daarom belangrijk om bij droogte extra aandacht te besteden aan voldoende drinken en schaduw zoeken.
Maatregelen tegen droogte
Hoewel droogte een natuurlijk fenomeen is, zijn er maatregelen die kunnen worden genomen om de impact te beperken. Deze maatregelen zijn van belang voor zowel individuen als voor overheden, waterschappen en bedrijven.
Waterverdeling en prioriteiten
Een van de belangrijkste maatregelen is het verdelingssysteem voor water. In tijden van waterschaarste moet het beschikbare water zo goed mogelijk verdeeld worden. Waterschappen maken afspraken met boeren, drinkwaterbedrijven en andere belanghebbenden over wie welk deel van het water krijgt. De prioriteit wordt bepaald aan de hand van noodzaak en het belang voor de samenleving.
In 2018 was de verdeling van water een groot probleem, omdat het niet genoeg water was voor iedereen. In 2025 nemen waterschappen al vroeg maatregelen om schade te beperken. Dit is een positieve ontwikkeling, die hoop biedt op een betere aanpak van droogte in de toekomst.
Duurzame watergebruik
Een andere maatregel is het stimuleren van duurzamen watergebruik. Dit betekent dat mensen en bedrijven extra aandacht besteden aan het sparen van water. Bijvoorbeeld door te kiezen voor efficiënte toiletten, douches en wasmachines, of door minder te gebruiken voor beregening. In huishoudens is het ook mogelijk om regenwater op te vangen en te gebruiken voor het toilet of het gieten van planten.
In de landbouw zijn er ook maatregelen om water te besparen. Bijvoorbeeld door te investeren in efficiëntere beregeningsystemen of door te kiezen voor gewassen die minder water nodig hebben. Dit is vooral belangrijk in regio’s waar het water tekort raakt.
Beheer van grondwater
Het grondwater speelt een sleutelrol in het watersysteem van Nederland. Het is daarom belangrijk om het grondwater zorgvuldig te beheren. In tijden van droogte is het bijvoorbeeld noodzakelijk om het grondwater nat te houden, zodat het kan fungeren als buffer tegen verdere droogte. Waterschappen nemen maatregelen om dit te waarborgen, zoals het aanpassen van waterverdeling en het beperken van onttrekkingsrecht.
In het kader van klimaatverandering is het ook belangrijk om maatregelen te nemen die het grondwater in de toekomst beter kunnen aanvullen. Bijvoorbeeld door het aanleggen van groene infrastructuur, zoals parken en natte gebieden, die water kunnen opslaan en het grondwater kunnen aanvullen.
De toekomst van droogte in Nederland
De toekomst van droogte in Nederland is onzeker, maar er zijn duidelijke trends. Het KNMI heeft scenario’s gemaakt voor de toekomstige klimaatontwikkelingen. In het droogste scenario is een gemiddelde zomer rond 2100 even droog als de extreem droge zomer van 2022. In dat scenario zullen winters daarentegen natter worden. Het is daarom belangrijk om maatregelen te nemen die Nederland goed voorbereid op droogte maken.
Er zijn twee mogelijke scenario’s voor de komende maanden. In het eerste scenario valt er in mei 60 mm regen, wat overeenkomt met het gemiddelde. In dat geval zouden de waterpeilen stabiliseren en zou de bovenlaag van de bodem tijdelijk herstellen. Op zandgronden zou het effect op het grondwater echter beperkt zijn, en structurele tekorten zouden bestaan. In het tweede scenario blijft het droog. Dan zouden de grondwaterstanden snel verder dalen, en zouden verdampingen stijgen tot 150 mm per maand. In dat geval zouden landbouw en natuur directe schade ondervinden, en zouden er nieuwe onttrekkingsverboden komen.
Conclusie
De huidige situatie in Nederland toont aan dat droogte een steeds groter probleem wordt. De combinatie van klimaatverandering, grotere verdamping en minder regen leidt tot een neerslagtekort dat steeds eerder opkomt in het jaar. De gevolgen zijn breed en voelbaar, van uitgedroogde natuur tot schade aan de landbouw en scheepvaart. Het is daarom belangrijk dat zowel individuen als overheden actie nemen om de impact van droogte te beperken. Door het verdelingssysteem te verbeteren, duurzamere watergebruik te stimuleren en grondwater te beheren, kan Nederland beter aangepast worden aan de toekomstige droogte.