Nederlanders hergebruiken steeds meer, maar nog niet genoeg
juli 17, 2025
De afgelopen jaren zijn er significante veranderingen geweest in het veiligheidslandschap van Nederland. Hoewel er geen traditionele oorlog op Nederlands grondgebied woedt, zijn er duidelijke tekentjes dat het land zich in een zogenaamde "grijze zone" bevindt: een toestand van geen vreedzame rust, maar ook geen openlijke oorlog. In deze situatie worden cyberaanvallen, diplomatieke spanningen en het groeiende oorlogsgevaar in andere regio's steeds duidelijker zichtbaar. Nederland is in de afgelopen jaren geconfronteerd met versterkte defensiebeleidsmaatregelen, groeiende onrust onder de bevolking en een toegenomen rol in internationale conflicten.
In dit artikel bekijken we de huidige staat van veiligheid in Nederland, de rol van het land in internationale oorlogen, en hoe de samenleving zich daarmee bezighoudt. We onderzoeken ook de dreigingen die Nederland momenteel tegemoetstaat en de maatregelen die genomen worden om de nationale veiligheid te versterken.
Nederland in een grijze zone
Sinds 2022, met de invasie van Oekraïne door Rusland, zijn er veranderingen opgetreden in de perceptie van veiligheid in Nederland. Defensieminister Ruben Brekelmans sprak in 2023 over een "grijze zone" – een toestand waarin het land niet in oorlog is, maar ook niet in een volledige vreedzame toestand. Dit betekent dat Nederland dagelijks wordt aangevallen op digitale vlakken, zoals cyberaanvallen tegen bedrijven, universiteiten en infrastructuur. Bovendien worden de land's elektriciteitsnetwerken en havens geïnspireerd door buitenlandse actoren.
Het land is momenteel niet in openlijke oorlog, maar het is wel betrokken bij het versterken van defensieve voorbereidingen. Tijdens het congres van de SDVC (Stichting Defensie en Veiligheid Centrum) werd benadrukt dat Nederland niet volledig voorbereid is op een grote, langdurige crisis zoals de oorlog in Oekraïne. De afhankelijkheid van de Verenigde Staten als belangrijkste bondgenoot binnen de NAVO brengt ook onzekerheid met zich mee, vooral in het licht van de aankomende presidentsverkiezingen in de VS.
Oorlogshistorie van Nederland
Nederland heeft in de geschiedenis meerdere keren oorlog gezien, zowel binnen als buiten het eigen grondgebied. De vroegste oorlog op Nederlands grondgebied dateert uit 28 na Christus, toen de Frisii in opstand kwamen tegen de Romeinen. Deze opstand was een gevolg van belastingverhogingen en leidde tot conflicten die zich in de eeuwen verder uitbreidden tot de Fries-Hollandse oorlogen (993–1524).
Andere bekende oorlogen in de geschiedenis van Nederland zijn de Tachtigjarige Oorlog, de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog, de Hollandse oorlog, de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog, de Golfoorlog van 1990, de Irakoorlog (2003–2005), de Opstand in Libië (2011) en de Oorlog in Afghanistan (2001–heden). Nederland heeft in deze oorlogen meestal een rol gespeeld binnen het kader van de NAVO of internationale coalities, vaak om burgers te beschermen of humanitaire hulp te bieden.
De kans op een oorlog in Nederland
De kans dat er oorlog op Nederlands grondgebied uitbreekt, wordt door verschillende bronnen beoordeeld. In 2023 gaven 29% van de Nederlanders aan dat ze de kans op oorlog in hun land reëler vonden dan in 2021 (toen dit percentage 18% was). Daarnaast was 22% van de Nederlanders in 2023 bang dat het land zou worden aangevallen, vergeleken met 14% in 2021. Deze stijgende onrust wordt gedeeltelijk toegeschreven aan de toenemende internationale spanningen en de Russische dreiging.
De vraag of er oorlog in Nederland kan ontstaan, houdt verband met de oorlogsbreedte: oorlog tussen landen, oorlog om grondgebied, of oorlog om bezittingen zoals olie of goud. Nederland is historisch gezien een neutraal land geweest, maar door de NAVO-lidmaatschap en de rol in internationale conflicten is het land steeds minder ver van een directe betrokkenheid bij oorlogen verwijderd.
Defensiebeleid en weerbaarheid
De afgelopen jaren is er een versterking van het defensiebeleid geweest. Nederland investeert nu meer in militaire middelen, zoals tanks en luchtverdediging. Echter, zoals benadrukt tijdens het SDVC-congres, zijn deze materiële voorbereidingen niet voldoende. Experts benadrukken dat de hele samenleving weerbaar moet worden, niet alleen het leger. Nederland kan hierbij leren van landen zoals Finland en Zweden, die bekend staan om hun nationale verdediging en burgerbescherming.
Defensieminister Brekelmans benadrukte tijdens verschillende uitzendingen en debatten dat Nederland nu in de grijze zone leeft, waarin de dreiging dagelijks toeneemt. Dit betekent dat het land niet alleen militair maar ook sociaal, economisch en digitale weerbaarheid moet opbouwen. De dreiging van cyberaanvallen is hierin een belangrijk onderdeel.
De rol van de bevolking en samenleving
Bij defensiebeleid gaat het niet alleen om het leger, maar ook om burgerbescherming. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog was Nederland goed voorbereid op crises, zoals de oorlog in de Golfoogst in 1990. Tijdens die periode waren winkels overvol met consumenten die voedsel en gasmaskers kochten, uit angst voor een eventuele oorlog. Deze reactie van de bevolking is terug te zien in huidige tijden, waarin er meer onrust heerst over de internationale veiligheid.
De Draagvlakmonitor Defensie toont aan dat de steun voor het leger gestegen is sinds 2023. Nederlanders geven aan trots te zijn op het werk dat Defensie verricht, zowel in het openbaar als achter de schermen. De positieve waardering voor militairen is ook toegenomen, met name voor diegenen die hun leven opofferen voor vrijheid en veiligheid.
De toekomst van de veiligheid in Nederland
De vraag die nu centraal staat is of Nederland voldoende is voorbereid op eventuele toekomstige crises of zelfs een oorlog. De dreiging van een derde wereldoorlog is, zoals uitgelegd in meerdere bronnen, een reëel scenario, vooral als er sprake is van kerngebruik of internationale escalatie. Nederland is, zoals gezegd, een lidstaat van de NAVO en staat daardoor in een defensieve alliantie met andere Westerse landen. Echter, de toekomstige betrouwbaarheid van deze allianties, bijvoorbeeld met de Verenigde Staten, is onzeker.
Prof. dr. Rob de Wijk benadrukte tijdens het SDVC-congres dat het westen te laat heeft gereageerd op eerdere dreigingen, zoals de annexatie van de Krim door Rusland in 2014. Deze vertraging heeft geleid tot een grotere Russische ambitie in Oekraïne in 2022. De NAVO is sindsdien snel bezig geweest om het defensieve kader te versterken, maar volgens experts is dit nog lang niet voldoende.
De kans op een burgeroorlog
Hoewel er geen duidelijke indicatoren zijn voor een burgeroorlog in Nederland, zijn er zorgen over de polarisatie binnen de samenleving. Het gebruik van cyberaanvallen en online propaganda door buitenlandse actoren kan leiden tot verdeeldheid onder de bevolking. Paul Römer, voormalig Talpa-directeur, benadrukte dat het belangrijk is om de taal van oorlog te vermijden in openbare discussies, omdat dit leidt tot ongezonde escalatie.
De journalist Hugo Logtenberg van NRC benadrukte dat er nu steeds meer verbanden worden gelegd tussen verschillende oorlogsgerelateerde gebeurtenissen. Dit kan leiden tot een overreactie of onjuiste interpretaties van de dreiging. Het is daarom essentieel dat zowel de overheid als de maatschappij met bedachtzaamheid omgaat met informatie en dreigingen.
Conclusie
Nederland bevindt zich momenteel in een complexe veiligheidssituatie: geen oorlog, maar ook geen vreedzame toestand. De dreiging van cyberaanvallen, internationale escalatie en eventuele NAVO-gerelateerde betrokkenheid zijn realistische scenario's. Tegelijkertijd is de samenleving zich bewust van deze dreigingen, en de steun voor Defensie en burgerbescherming groeit. Nederland moet zich blijven voorbereiden op zowel materiële als sociaal-culturele aspecten van veiligheid. In de toekomst is het essentieel dat niet alleen het leger, maar ook de hele samenleving weerbaar is in de grijze zone waarin het land zich momenteel bevindt.