Nederlandse natuurgebieden in kritieke toestand: hoe slecht is de huidige situatie?

De natuur in Nederland wordt al jaren hard getroffen. Hoewel Nederland een land is dat zich sterk identificeert met het bewaren van zijn natuurlijke omgeving, wijzen meerdere onderzoeken en rapporten op een dramatische achteruitgang van de ecologie en biodiversiteit in de beschermde natuurgebieden. De kwaliteit van het natuurbeheer, de uitbreiding van het Natuurnetwerk Nederland en de aanpak van problemen zoals stikstofvervuiling blijven onder vuur liggen. In dit artikel wordt de huidige situatie van Nederlandse natuurgebieden bekeken aan de hand van recente feiten en analyses.

De toestand van Nederlandse natuurgebieden

Nederland beschikt over een aantal wettelijk beschermd natuurgebieden, waarvan het grootste deel onder de aanduiding Natura 2000 valt. Deze aanduiding duidt op gebieden die vanwege hun ecologische waarde extra aandacht krijgen van de Europese Unie. Ondanks deze bescherming is de staat van de meeste natuurgebieden echter niet gunstig.

Volgens de data van WUR (bron 1) is slechts 12% van de beschermde ecosystemen in Nederland in een gunstige staat, terwijl 35% zich in een matige conditie bevindt en 53% in een ongunstige staat. Nederland scoort hiermee slechter dan de meeste EU-landen. Slechts Italië, Letland, Spanje, Denemarken en België presteren erger dan Nederland.

Een belangrijk aspect van de huidige toestand is het feit dat de bescherming vaak alleen op papier bestaat. Hoewel het aantal Natura 2000-gebieden is toegenomen – 15% van het landoppervlak is officieel beschermd – is het effect op de werkelijke biodiversiteit beperkt. De verbindingen tussen natuurgebieden zijn vaak niet goed genoeg, en de toestand van de ecosystemen binnen deze gebieden blijft onder het gewenste peil.

De stikstofproblematiek

Een van de belangrijkste oorzaken van de achteruitgang van de Nederlandse natuur is de stikstofvervuiling. De overmaat aan stikstof die terechtkomt in natuurgebieden heeft een catastrofale impact op de biodiversiteit. De WWF (bron 2) wijst erop dat de huidige stikstofdepositie in Nederland boven het ecologisch verdragen niveau ligt. Dit heeft gevolgen voor de flora en fauna in bijvoorbeeld heidelandschappen, waarbij de overgang van stikstofgevoelige soorten naar stikstoftolerante soorten leidt tot het verdwijnen van de arme heide-ecosystemen.

De stikstofproblematiek ontstaat vooral door menselijke activiteiten, zoals de landbouw en de verkeersuitstoot. Door het gebruik van kunstmest en krachtvoer in de landbouw neemt het stikstofgehalte in de bodem, lucht en wateren sterk toe. Deze stikstof terechtkomt in de natuur en verstoort de ecologische balans. Zoals het Wereld Natuur Fonds (bron 3) meldt, is het aantal wilde dieren in open natuurgebieden sinds 1990 met 50% gedaald. In sommige gebieden, zoals de hoge zandgronden, is de daling zelfs tot 70%.

De gevolgen zijn zichtbaar bij dieren die afhankelijk zijn van een specifiek leefmilieu. Zo verdwijnen heidevogels als de korhoen en de duinpieper, en dalen de aantallen vlinders, zoals de kleine heivlinder en het gentiaanblauwtje. Ook reptielen zoals de levendbarende hagedis lopen een groot risico. Deze soorten zijn gevoelig voor veranderingen in hun omgeving, zoals het verdwijnen van bepaalde planten of het verdwijnen van open ruimtes door het overwoekeren van snelgroeiende grassen.

De politieke en beleidsmatige uitdagingen

De huidige toestand van de Nederlandse natuur is niet alleen het gevolg van natuurlijke ontwikkelingen, maar ook van beleidskeuzes. Het artikel in De Correspondent (bron 4) wijst op het feit dat het Nederlandse natuurbeleid, in tegenstelling tot wat je zou verwachten, vaak schadelijk is voor de natuur. Door de focus op het beschermen van bepaalde gebieden – zoals Natura 2000-gebieden – wordt aandacht geschonken aan bepaalde delen van de natuur, terwijl andere gebieden juist harder getroffen worden. Bovendien wordt er weinig gedaan om de bronnen van stikstofvervuiling aan te pakken.

Het artikel benadrukt ook dat Nederland in het Europees vergelijkingskader al jaren slechter scoort dan andere landen op het gebied van natuurbescherming. De aantallen bedreigde dier- en plantensoorten zijn in Nederland hoger dan elders, en de aantallen dieren die uitsterven of sterk in aantal dalen, zijn ook fors. Dit komt volgens het artikel niet doordat Nederlanders de natuur niet waarderen, maar doordat de beleidsuitvoering en het beheer van natuurgebieden niet effectief genoeg zijn.

Het Natuurnetwerk Nederland

Een van de beleidsmaatregelen die zijn bedoeld om de situatie te verbeteren is het Natuurnetwerk Nederland (NNN). Dit netwerk is bedoeld om de beschermde natuurgebieden te verbinden en zo een betere ecologische basis te creëren voor diverse soorten. Het NNN moet zorgen voor een verbetering van de biodiversiteit en een herstel van de natuurlijke balans in Nederland.

De Ecologische Autoriteit (bron 5) heeft verschillende adviezen opgesteld om het beleid effectiever te maken. Zo wordt aangeraden om de NDA’s (Natuurdoelanalyses) te versterken en te verbreden, zodat ze een beter fundament vormen voor besluitvorming en gebiedsontwikkeling. Daarnaast wordt benadrukt dat de natuur en haar omgeving als één geheel moeten worden gezien, en dat maatregelen ook rondom natuurgebieden genomen moeten worden. Verder wordt er aandacht gevraagd voor het integreren van NDA’s in beleidscycli van gebiedsprogramma’s en beheerplannen, en voor het concretiseren van doelen en verplichtingen.

Rijksadviseur Jannemarie de Jonge (bron 6) wijst erop dat de uitbreiding van het Natuurnetwerk Nederland te langzaam verloopt. Hoewel de deadline voor het afronden van het netwerk in 2027 is, zijn er al meerdere keren vertragingen geweest. De huidige toestand van de biodiversiteit laat zien dat Nederland onderaan in het Europese vergelijkingskader staat. Dit komt onder andere door het feit dat Nederland een intensief bevolkt land is en dat het op het laagste punt van de delta ligt, waardoor vervuilde wateren vaak naar Nederland stromen.

De toekomst van de Nederlandse natuur

De huidige situatie van de Nederlandse natuur is zorgwekkend, maar er zijn ook maatregelen in ontwikkeling om de toekomst positiever te maken. De Ecologische Autoriteit benadrukt in haar adviezen dat er behoefte is aan snelle actie om het natuurherstel te verbeteren. Daarbij is het belangrijk om doelen en verplichtingen duidelijk te maken, en om investeringen te doen in onderzoek en monitoring.

Ook het CBS (bron 7) wijst op een aantal trends in het landgebruik die invloed hebben op de toestand van de natuur. Zo is er een toename van het bebouwde gebied ten koste van natuur- en bosgebieden. De hoeveelheid bebouwde ruimte is met 3,4 procent toegenomen, terwijl het agrarisch gebied en de natuur- en bosgebieden afnamen. De afname van het agrarisch gebied was in absolute termen groter dan die van de natuur- en bosgebieden, maar relatief gezien minder aanzienlijk.

Conclusie

De huidige situatie van de Nederlandse natuurgebieden is zorgwekkend. De toestand van de meeste beschermde ecosystemen is ongunstig, en de achteruitgang van de biodiversiteit is groot. De stikstofproblematiek speelt een grote rol in deze ontwikkeling, evenals de politieke en beleidsmatige uitdagingen die Nederland tegenwoordig moet aangaan. De uitbreiding van het Natuurnetwerk Nederland en het verbeteren van het natuurbeleid zijn essentieel om de toekomst van de Nederlandse natuur te waarborgen. Hoewel de huidige toestand kritiek is, is er hoop dat met het nemen van de juiste maatregelen het ecologische evenwicht in Nederland kan worden hersteld.

Bronnen

1. Zes vragen over de natuur in Nederland
2. Stikstof
3. ‘Nederlandse natuur staat er slechter voor dan ooit’
4. Nederland beschermt de natuur kapot
5. Hoofdpunten uit het advies
6. 'Langzaam en niet genoeg': Nederlandse provincies lopen flink achter met uitbreiden natuurgebieden
7. Minder natuur- en bosgebied in Nederland