Liederen over licht en geloof in Nederland Zingt
juli 17, 2025
De religieuze beleving van moslims in Nederland is een complex en vaak controversieel onderwerp. Onderzoeken zoals het rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) suggereren dat Nederlandse moslims in de loop der jaren religieuzer zijn geworden. Aan de andere kant tonen andere studies aan dat een deel van de tweede generatie moslims – jongeren geboren en getogen in Nederland – minder religieus is dan hun ouders. Deze tegenstrijdigheden maken het moeilijk om eenduidige conclusies te trekken. Tegelijkertijd speelt de media een rol in de vorming van beeldvorming: berichten over radicalisering, salafisme en moskeeën leiden vaak tot het idee dat moslims in Nederland als een geheel steeds religieuzer worden. In dit artikel wordt ingegaan op de belangrijkste bevindingen van recente onderzoeken, de percepties in de bredere maatschappij en de rol van media en polarisatie in deze kwestie.
Religieuze beleving en praktijk
Volgens het SCP-rapport De religieuze beleving van moslims in Nederland is het geloof nog steeds erg belangrijk voor moslims in Nederland. De tweede generatie moslims, die in Nederland zijn geboren en getogen, gaat zelfs vaker naar de moskee dan vroeger. Ook is er een toename in het aantal moslima’s dat ervoor kiest een hoofddoek te dragen. Deze ontwikkelingen worden vaak geïnterpreteerd als een teken van toenemende religiositeit. Said Bouharrou, een Marokkaans-Nederlands moslim en lid van de Raad van Marokkaanse Moskeeën in Nederland, beaamt deze observatie: “Er gaan tegenwoordig meer mensen naar de moskee.” Yassin Elforkani voegt eraan toe: “Jongeren zijn veel meer met hun geloof bezig.” Ook Zouhair Saddiki merkt op: “Je kunt dat gewoon op straat zien.”
De oorzaak van deze vermeende toename in religiositeit wordt door Bouharrou toegekend aan de polarisatie in de Nederlandse samenleving. “In de media en in de politiek gaat het erg vaak over de islam,” zegt hij. “Moslims zijn daardoor bewuster geworden van hun identiteit, zijn zich meer in de islam gaan verdiepen en zijn religieuzer geworden.” Hij benadrukt echter ook dat hij zich zorgen maakt over het feit dat veel moslims zich afkeren van de maatschappij. “Mensen voelen zich gediscrimineerd. Veel moslims hebben weinig vertrouwen in de overheid en politiek en wantrouwen de politie. Hun perceptie is ook een realiteit.”
De rol van media en beeldvorming
De media spelen een cruciale rol in de vorming van percepties over moslims in Nederland. Er is sprake van wat wordt genoemd de availability heuristic, een psychologische bias waarbij mensen sneller herinneren wat recent of spectaculair is gebeurd. In dit geval leidt de berichtgeving over radicalisering, haat-imams en criminaliteit tot het beeld dat moslims in Nederland een groeiende dreiging vormen. Echter, onderzoek toont aan dat de berichtgeving over moslims in geen verhouding staat tot hun aandeel in de bevolking. Bovendien is de meeste berichtgeving negatief van aard. Martijn de Koning, moslimdeskundige, wijst hierop dat dergelijke media-afbeeldingen vaak leiden tot overdreven percepties. “Er zijn haat-imams, er is jihadistische terreur, en Marokkanen zijn oververtegenwoordigd in de criminaliteit,” zegt hij. “Maar allemaal niet in die mate waarin we op grond van sensationele mediaberichten zouden denken.”
Het SCP-onderzoek geeft aan dat er sprake is van een versterking van de religieuze identiteit bij moslims, gedeeltelijk veroorzaakt door segregatie en negatieve beeldvorming. Moslims wonen vaker in enclave-achtige buurten, waarin de religieuze praktijk en identiteit versterkt wordt. In een seculiere maatschappij zou men verwachten dat religiositeit afneemt, maar bij moslims is dit niet het geval. De onderzoekers verklaren dit door het feit dat moslims in Nederland vaker met discriminatie te maken hebben, wat juist tot een sterker gevoel van religieuze identiteit leidt.
Tegenstrijdigheden in de data
Ondanks de algemene conclusie dat moslims in Nederland religieuzer zijn geworden, tonen sommige studies aan dat er tegengeluiden zijn. Een representatieve steekproef onder jongere Turken en Marokkanen in Nederland laat zien dat deze groep minder religieus is dan hun ouders. Zo lezen 25 procent van de jongeren minder vaak de Koran, doen 12 procent minder vaak mee aan Ramadan en bezoeken 30 procent minder vaak de moskee dan de oudere generatie. Ook blijkt uit een studie onder 14- en 15-jarigen dat Turkse en Marokkaanse jongeren religie minder belangrijk vinden dan hun ouders. Dit wijst op een tendens van secularisering onder jonge moslims in Nederland.
Martijn de Koning benadrukt dat het trekken van eenduidige conclusies op basis van dergelijke data problematisch is. In zijn reflectiehoofdstuk bij het SCP-onderzoek wijst hij op meerdere aannames die niet of ten dele kloppen. Volgens hem is het te simpel om te stellen dat moslims in Nederland steeds religieuzer worden. Er zijn meerdere factoren die meespelen, zoals leeftijd, geslacht, opleiding en migratiegeschiedenis. Ook is het feit dat er in het onderzoek sprake is van twee trends – de ene groep die religieuzer is geworden en een andere die juist seculariseren – een reden voor waarschuwing bij het trekken van algemene conclusies.
De tweede generatie en religie
Een van de meest interessante bevindingen uit het SCP-onderzoek is dat de tweede generatie moslims in Nederland niet automatisch religieuzer is dan hun ouders. Aan de ene kant is er sprake van een toegenomen religiositeit onder sommige jongeren, maar aan de andere kant is er ook een trend van secularisering. Dit laat zien dat religiositeit bij jonge moslims in Nederland niet homogeen is, maar varieert per persoon en per context.
De onderzoekers stellen dat jongeren die in Nederland zijn geboren en getogen meestal minder religieus zijn dan hun ouders, die vaak in het buitenland zijn geboren. De tweede generatie groeit op in een seculiere maatschappij, waarin religie minder een centrale rol speelt. Tegelijkertijd worden ze vaak blootgesteld aan discriminatie of negatieve beeldvorming over moslims, wat kan leiden tot een versterking van hun religieuze identiteit. Dit is een complexe dynamiek die niet eenduidig te verklaren valt.
De rol van internet en media
Een van de aandachtspunten in het SCP-onderzoek is het invloed van internet op de religieuze beleving van moslims. Volgens Martijn de Koning is het internetgedrag van moslims een belangrijke factor die in eerdere onderzoeken niet voldoende is meegenomen. In dit rapport is voor het eerst aandacht besteed aan hoe moslims online omgaan met hun geloof. Het blijkt dat internet zowel een versterkende als een verzwakkende invloed kan hebben. Aan de ene kant biedt het toegang tot religieuze kennis en gemeenschappen, aan de andere kant kan het ook leiden tot radicalisering of een verdieping in islamitische radicale ideologieën.
De kritiek op het onderzoek
Hoewel het SCP-onderzoek veel interessante inzichten biedt, zijn er ook kritische stemmen. Een van de hoofdproblemen is dat het onderzoek te veel gefocust is op de vraag of moslims meer of minder religieus zijn. Martijn de Koning benadrukt dat deze vraag, gezien de complexiteit van religie en identiteit, minder relevant is. Er zijn te veel tegenstrijdigheden en variabelen om een eenduidige conclusie te trekken. Daarnaast wijst hij op het feit dat het SCP-onderzoek niet genoeg aandacht besteedt aan de rol van andere factoren, zoals wijkcontext, opleiding en sociale contacten.
De maatschappelijke perceptie versus de realiteit
De perceptie in de bredere maatschappij over moslims in Nederland verschilt vaak van de realiteit. Veel Nederlanders denken dat jonge moslims religieuzer zijn dan hun ouders en dat het seculiere Nederland langzaam verandert in een islamitisch land. Deze percepties worden vaak beïnvloed door media-afbeeldingen van radicalisering, salafisme en andere religieus geladen fenomenen. Maar zoals meerdere studies laten zien, is de realiteit vaak complexer. Niet alle jonge moslims zijn religieuzer dan hun ouders, en ook niet alle moslims in Nederland vormen een groeiende dreiging.
De toekomst van religie in Nederland
De toekomst van religie in Nederland houdt voor moslims in dat er sprake is van meerdere trends tegelijk. Aan de ene kant is er een groep moslims die religieuzer wordt, aan de andere kant is er een groep die seculariseert. De media en de bredere maatschappij spelen hierin een cruciale rol. Hoe de Nederlandse samenleving kijkt naar moslims, en hoe moslims zichzelf zien, beïnvloedt hun religieuze praktijk en identiteit. In een tijd waarin polarisatie en beeldvorming belangrijke factoren zijn, is het belangrijk om deze kwesties te begrijpen en te analyseren op basis van betrouwbare data.
Conclusie
Het onderzoek naar de religieuze beleving van moslims in Nederland toont aan dat het onderwerp veelzijdig en complex is. Aan de ene kant is er sprake van toenemende religiositeit onder sommige moslimgroepen, aan de andere kant is er ook een tendens van secularisering, vooral bij jongeren. De media en de bredere maatschappij spelen een grote rol in de vorming van percepties over moslims en religie in Nederland. Tegelijkertijd is het belangrijk om kritisch te kijken naar de data en de conclusies die uit onderzoeken worden getrokken. Moslims in Nederland zijn geen homogene groep, en de religieuze beleving varieert per persoon, per generatie en per context. Het is daarom verkeerd om te stellen dat “de Nederlandse moslim” een bepaalde religieuze ontwikkeling doormaakt. Iedere moslim is een individu met eigen geloofsbeleving en identiteit.