De Mergellandroute: De mooiste autoroute van Nederland door Zuid-Limburg
juli 16, 2025
In Nederland is schoolgaan al sinds de 19e eeuw een vanzelfsprekendheid geworden. Het historische erfgoed van onderwijs is daarom ook visueel te ervaren: in steden en dorpen staan honderden oude en ook moderne scholen die architectonisch of historisch bijzonder zijn. Sommige schoolgebouwen zijn zowel functioneel als visueel aangenaam gemaakt, terwijl andere slechts een symbolische waarde hebben in hun lokale context. Voor zowel historisch geïnteresseerde wandelaars als toeristen bieden deze gebouwen een kijkje in de rijke educatieve geschiedenis van het land.
Deze artikel biedt een overzicht van enkele van de meest indrukwekkende, historische en architectonisch bijzondere schoolgebouwen in Nederland. Aan de hand van wandelroutes, prijsuitreikingen en educatieve innovatie worden de kenmerken van dergelijke scholen uitgelicht. Het artikel richt zich niet alleen op het uiterlijk van het gebouw, maar ook op de context, architectuur en het onderwijsverhaal dat daarmee verbonden is.
Metzo College Doetinchem: het mooiste schoolgebouw van Nederland
In januari 2007 won het Metzo College in Doetinchem de prijs van het mooiste schoolgebouw van Nederland. Deze prijs werd toegekend op de Nationale Onderwijs Tentoonstelling (NOT) door de jury van de Scholenbouwprijs. Het ontwerp van het gebouw werd door de jury omschreven als “gedurfd en fraai”. Het gebouw is ontworpen door architect Erick van Egeraat en biedt ruimte aan 1100 vmbo-leerlingen. De school behoort tot het vmbo- onderwijs en is een voorbeeld van een modern, functioneel en esthetisch ontworpen schoolcomplex. De prijs van 12.500 euro kon gebruikt worden voor het onderwijs.
Het Metzo College in Doetinchem staat in het oog met zijn strakke vormgeving en het gebruik van ruimte die niet alleen educatief maar ook visueel aangenaam is. Het is een voorbeeld van hoe architectuur kan bijdragen aan het leerproces en het onderwijsklimaat. De school is daarnaast een bekende locatie in het regionale onderwijslandschap en staat symbool voor innovatie in schoolbouw.
Dudok-scholen in Hilversum
Een ander opvallend fenomeen in het onderwijsarchitectuurlandschap van Nederland is de aanwezigheid van Dudok-scholen in Hilversum. Willem Marinus Dudok was een Nederlandse architect die bekend staat om zijn strakke, moderne stijl. Tijdens zijn loopbaan werkte hij intensief met de gemeente Hilversum aan schoolbouwen. In totaal ontwierp hij 17 scholen in deze regio. De stijl van Dudok is karakteristiek: functioneel, strak en met een sterke nadruk op licht en open ruimtes.
Een aantal Dudok-scholen in Hilversum staat nog steeds in gebruik. Zo is de Lorentzschool een van de Dudok-scholen die nog steeds educatief in gebruik is. Deze scholen zijn vaak herkenbaar aan hun rechte lijnen, grote ramen en open binnenruimtes. Ze vormen een belangrijk onderdeel van het lokale culturele en historische erfgoed en worden regelmatig opgenomen in wandelroutes.
Wandelen langs historische schoolgebouwen
Wandelroutes die historische schoolgebouwen belichten zijn een populaire manier om het educatieve erfgoed van Nederland te ontdekken. Een van deze routes is een 15-kilometerlange wandeling langs het schooltje in Ettersheim. Dit schooltje is bijzonder, omdat het verband houdt met de schrijver Johan Kievit, die ook de eerste hoofdonderwijzer was van deze school. Het schooltje is nu onderdeel van een kinderboekenmuseum, geïnspireerd op de boeken van Dik Trom.
Een andere route brengt wandelaars langs historische scholen in Haarlem en het Kennemer Duinen. Deze route begint bij de eerste Rijkskweekschool in Nederland, een opleidingsschool voor onderwijzers die rond 1900 werd opgericht. Het gebouw is een voorbeeld van de monumentale stijl van het begin van de 20e eeuw, met drie verdiepingen, hoge ramen en ornamentale deuren.
De route eindigt in Zandvoort en leidt wandelaars ook langs de eerste middelbare meisjesschool (MMS), gevestigd aan de Krocht in 1867. Deze school is historisch belangrijk omdat het op een tijd werkte waarop educatie voor meisjes nog niet vanzelfsprekend was.
Geschiedenis van schoolbouw en onderwijsarchitectuur
De geschiedenis van schoolbouw in Nederland is rijk aan variatie. Van de vroege jaren 1900 tot de huidige tijd zijn scholen in verschillende stijlen gebouwd, variërend van monumentaal via functioneel tot modern en duurzaam. Oude scholen zijn vaak makkelijk te herkennen aan hun hoge ramen, brede deuren en statige opgangen. Ze vormen een essentieel onderdeel van het straatbeeld in veel steden en dorpen.
De meeste oude scholen zijn tegenwoordig niet meer in gebruik als school. Veel van deze gebouwen zijn omgebouwd tot woonruimtes, kantoren of andere functies. Toch blijven ze historisch interessant, vooral als ze verband houden met belangrijke personen of gebeurtenissen in de onderwijsgeschiedenis. Zo is het schooltje in Ettersheim niet alleen een historisch monument, maar ook een symbolisch gebouw dat verband houdt met de literatuur en de geschiedenis van het onderwijs in Nederland.
Gouden Onderwijsbouw en duurzame scholen
In de jaren 2010 en 2020 is er een toenemende aandacht voor duurzame en gezonde scholen. De Top 7 van gezonde scholen is een initiatief waarbij scholen worden geselecteerd die uitstekend zijn in het creëren van een gezonde leeromgeving. Deze scholen zijn vaak aardgasvrij, energieneutraal of bevorderen beweeg- en natuurgesprekken.
Een voorbeeld hiervan is de Basisschool De Vuurvogel in Spijkenisse. Deze school, gebouwd in de jaren 80, is gerenoveerd tot een energieneutrale en aardgasvrije school. De renovatie was een pilotproject dat binnen zeven weken werd uitgevoerd. Het resultaat is een lichtgevoelige school met duurzame materialen en een frisse luchtstroom.
De Verwondering is een ander voorbeeld van een scholengemeenschap die zich richt op het bevorderen van beweging, licht en ruimte. Hier wordt aandacht besteed aan het lichaam en de geest van leerlingen door middel van beweegbare ruimtes en een beweegvisie. Dit type scholen is een toekomstvisie in het Nederlandse onderwijs en is vaak het resultaat van samenwerkingen tussen architecten, onderwijspedagogen en technische ingenieurs.
Scholen in de natuur en het Friese landschap
Niet alleen de architectuur en het onderwijsmodel zijn belangrijk bij het ontwerp van scholen, ook de locatie speelt een rol. In sommige regio’s, zoals in Friesland, zijn scholen diep verankerd in het dorpse levensstijl. In het dorp Eernewoude, bijvoorbeeld, staat een school die in 1955 een van de eersten was die tweetalig onderwijs gaf: in het Nederlands én in het Fries. Deze school, genaamd Master Frankeskoalle, is genoemd naar hoofdonderwijzer Douwe Franken, die van 1948 tot 1979 de school leidde.
De school is een voorbeeld van een school die verband houdt met het dorp en de natuur. Hoofdonderwijzer Franken bracht zijn leerlingen vaak mee naar het natuurgebied de Alde Feanen, waar ze konden leren over het dorpse leefomgeving en de natuur. Dit soort scholen is een levendig voorbeeld van hoe educatie en natuur verenigd kunnen worden.
Samenvatting
De geschiedenis van schoolbouw in Nederland is rijk aan architectonisch en historisch bijzondere gebouwen. Van het moderne Metzo College in Doetinchem tot de Dudok-scholen in Hilversum, van het schooltje in Ettersheim tot de gezonde scholen van de 21e eeuw, is het onderwijslandschap van het land een levendig spiegelbeeld van de educatieve en architectonische ontwikkelingen.
Wandelroutes langs deze scholen bieden een unieke kans om te leren over de educatieve geschiedenis van Nederland. Deze scholen zijn niet alleen educatieve instellingen, maar ook culturele en historische plekken die een belangrijke bijdrage leveren aan het straatbeeld en het maatschappelijke erfgoed. Voor toeristen, historisch geïnteresseerden en onderwijspedagogen vormen deze schoolgebouwen een waardevolle bron van inspiratie en kennis.