Mooiste skylines en toekomstvisies in Nederland: van Utrecht tot Havenstad 2100+
juli 16, 2025
De verbeelding van het menselijke lichaam heeft in de Nederlandse kunstgeschiedenis een centrale en fascinerende rol gespeeld. Het naaktschilderij, vaak symbolisch geladen en vol emotie, is niet alleen een esthetische uitdrukking, maar ook een spiegel van de maatschappij, de tijd en de kijk op het lichaam. In 2009 stelde het tijdschrift OOG van het Rijksmuseum een publiek onderzoek op, waarbij het publiek kon stemmen op wat het mooiste naakt uit de Nederlandse schilderkunst zou worden genoemd. Uiteindelijk werd het schilderij Liggend Naakt (Sjaantje van Ingen) van Isaac Israëls (1865–1934) gekozen als "Het Mooiste Naakt van Nederland". Dit artikel biedt een diepgaande verkenning van deze kunstwerken, de context waarin ze zijn ontstaan, en de actuele discussies rond het naaktschilderij in de Nederlandse cultuur.
De Verkiezing van Het Mooiste Naakt
In de zomer van 2009 lanceerde het tijdschrift OOG een unieke online verkiezing: het publiek mocht kiezen uit 67 Nederlandse naaktschilderijen, gespannen van Rembrandt tot Appel. Het doel was om het publiek actief te betrekken bij de kunstgeschiedenis van Nederland, en te laten zien dat het naakt niet alleen een klassiek kunstgenre is, maar ook een levendige en herkenbare vorm van uitdrukking.
De website oogvoornaakt.nl was een interactieve ruimte waarin bezoekers niet alleen stemmen konden uitbrengen, maar ook op detailniveau inzoomden op de schilderijen. Hierdoor ontstond een bijna fysieke sensatie, alsof men het lichaam van de schilderijen aanraakte. Zoals de website ontwikkelaar Fabrique schreef, ging het om duurzame en begrijpelijke interactie die keuzes ondersteunt in een steeds complexere wereld.
Bezoekers konden filteren op categorieën als "beroemd naakt", "mannelijk naakt", "billen" of zelfs "iets-minder-naakt met vijgenblad". Daarnaast kon men favorieten opslaan en via een tussenstand de populairste en minst populaire schilderijen volgen. Uiteindelijk won het werk Liggend Naakt (Sjaantje van Ingen) van Isaac Israëls. Het schilderij toont een vrouwelijke figuur in een rustige, intimistische houding, met een subtiel spel van licht en schaduw.
Isaac Israëls en het Mooiste Naakt van Nederland
Isaac Israëls (1865–1934) was een Nederlandse kunstschilder die vooral bekend stond om zijn portretschilderingen en zijn levendige, emotionele schildertechniek. Zijn schilderij Liggend Naakt (Sjaantje van Ingen) is een van de meest bejubelde werken uit zijn productie. Het schilderij is getekend in een realistische stijl, waarbij het lichaam van de model met zorgvuldige precisie wordt geportretteerd. De titel verwijst naar Sjaantje van Ingen, die waarschijnlijk het model voor deze schildering was.
Het schilderij is een goed voorbeeld van hoe Israëls het naakt niet alleen als een anatomische studie benaderde, maar ook als een emotionele en psychologische uitdrukking. Het lichaam is niet idealiseerd, maar eerder authentiek. Het is een levendige, menselijke weergave die een beetje intimiteit en kwetsbaarheid uitstraalt. Dit aspect werd door het publiek sterk gewaardeerd, wat duidelijk bleek uit de overweldigende stemmen die het schilderij ontving.
Naakt in de Nederlandse Kunst: Een Historische Kijk
Het naaktschilderij heeft in Nederland een lange geschiedenis. Vanaf de 17e eeuw, toen Rembrandt en anderen het naakt begonnen te schilderen als onderdeel van hun artistieke opleiding, tot de modernistische tijd, waarin kunstenaars als Jan Toorop en Karel Appel het lichaam als symbool gebruikten voor verlangen, begeerte of zelfreflectie.
In de klassieke periode stond het naakt vaak symbool voor moreel of intellectueel ideaal. In de 19e eeuw begon men echter ook meer aandacht te besteden aan het individuele karakter en de emotie van het lichaam. De realistische stroming, waarin Israëls zich bewoog, was een reactie op de idealisering van het lichaam in vroegere stromingen. Het accent lag op de werkelijkheid van het menselijk lichaam, inclusief onvolkomenheden.
In de 20e eeuw werd het naakt steeds vaker gebruikt als een middel tot zelfexpressie en zelfreflectie. Kunstenaars zoals Appel, Mondriaan en zelfs Matisse, wiens werk in Nederland soms eveneens te zien is, gebruikten het lichaam als een visuele taal om emoties en ideeën over de menselijke conditie te communiceren.
Naakt Schilderen als Ervaring: Een Romantische Workshop
Een van de meest unieke manieren om het naaktschilderij te ervaren is door het zelf te schilderen. Tonny Kwint en Janne Igbuwe, kunstenaars en kunsthistorici, bieden een unieke workshop aan waarbij het publiek kan meemaken hoe het is om een naakt te schilderen, net zoals in klassieke kunsttradities. Tijdens deze workshop, genaamd Je Muze Naakt Schilderen, wordt één van de deelnemers (of partners) naakt geschilderd in de stijl van een beroemd schilderij naar keuze.
De workshop vindt plaats in Amsterdam, in het atelier van Tonny Kwint, dat ingericht wordt volgens de esthetiek van het gekozen schilderij. De deelnemers worden ontvangen met een drankje en een amuze, en tijdens de drie uur durende ervaring wordt er niet alleen les gegeven in schildertechnieken, maar ook in de historische achtergronden van het schilderij dat wordt nageschilderd. Dit maakt de ervaring niet alleen artistiek, maar ook intellectueel verrijkend.
De prijs is €135 per persoon, inclusief materialen, drankjes en hapjes. Eigen materialen kunnen ook worden meegenomen. De workshop kan ook op locatie worden georganiseerd, tegen een tarief van €225. Voor verdere informatie kan men contact opnemen via [email protected].
Naakt in het Museum: Discussies en Reflecties
Het naakt is niet alleen een kunstgenre, maar ook een onderwerp dat vaak discussies opwekt. In 2018 stond het verschil tussen "bloot" en "naakt" centraal in een tentoonstelling in Bergen en Delden. In Bergen (NH) was de tentoonstelling Bloot te zien, terwijl in Delden (Ov) de tentoonstelling Naakt georganiseerd werd. De verschillen in benadering tussen deze tentoonstellingen weerspiegelden ook de brede discussie in de maatschappij over censuur, artistieke vrijheid en het recht om geschokt te worden of te schokken.
In Delden was de tentoonstelling #metoo, Naakt in de Kunsten een directe reactie op een incident waarbij een schilderij van Joep Gierveld verwijderd werd uit een gerechtsgebouw in Almelo. Het schilderij, dat een naakte vrouw toonde tussen geklede autoriteiten, had een vrouwelijke bezoeker zodanig aangegrepen dat het moest worden verwijderd. Dit incident leidde tot een brede discussie over het gebruik van het naakt in kunst en het gevoel van veiligheid bij bezoekers van kunstwerken.
Het Naakt in de Internationale Kunst: Matisse in Amsterdam
Hoewel het focus van dit artikel op Nederlandse kunst ligt, is het ook interessant om te kijken naar hoe het naakt in de internationale kunstwereld wordt verbeeld. In 2010 bracht het Amsterdamse Hermitage een uitzonderlijke tentoonstelling op: Matisse tot Malevich. Een van de centrale werken in deze tentoonstelling was De Dans van Henri Matisse. Dit schilderij, waarin vijf naakte vrouwen in een cirkel dansen, werd zelden uitgeleend uit de Russische Hermitage in Sint Petersburg, maar werd ditmaal toch uitgeleend aan Amsterdam.
Matisse was een pionier van het fauvisme, een kunststroming die gekenmerkt wordt door felle kleuren en emotie. Zijn naaktschilderijen, zoals De Dans, zijn niet alleen visueel indrukwekkend, maar ook emotioneel rijk. Ze tonen het lichaam als een harmonieus geheel, waarin beweging en kleur samenwerken om een bepaalde sfeer of emotie over te brengen.
Naakt in de Moderne Kunst: Een Commerciële Kijk
Naast kunstacademies en musea is het naakt ook een onderwerp dat regelmatig voorkomt in de commerciële kunstwereld. Veel kunstwerken met naakte figuren worden als interieurdecoratie verkocht. Zo biedt Atelier Liesjes een reeks van schilderijen en beeldhouwwerken aan waarin het naakt een centrale rol speelt. Voorbeelden zijn Eén met de natuur, Vrouw in jurk van metaal, en Mariano Fortuny y Madrazo, Studie van vrouwelijk naakt. Deze werken zijn niet alleen esthetisch aantrekkelijk, maar ook vaak emotioneel rijk.
De prijzen variëren, afhankelijk van de grootte en het materiaal. Zo is een schilderij van 80x55 cm met het thema Vrouw, vijf keer sexy naakt bij de waterval bijvoorbeeld te koop voor 191 euro, terwijl een werk van 105x110 cm, getiteld Rechtse sexy hoek, 357 euro kost. Deze werken zijn ideaal voor iemand die een naakt wil aanbrengen in hun interieur, maar op een manier die zowel artistiek als commercieel is.
Conclusie
Het naaktschilderij is meer dan een visuele vorm van kunst; het is een spiegel van de maatschappij, de tijd en de emoties van zowel kunstenaar als bezoeker. In Nederland is het naakt niet alleen een klassiek genre, maar ook een onderwerp dat regelmatig discussies en reflecties opwekt. De verkiezing van Het Mooiste Naakt van Nederland in 2009 was een unieke manier om het publiek te betrekken bij kunstgeschiedenis. Het schilderij Liggend Naakt (Sjaantje van Ingen) van Isaac Israëls won deze verkiezing, en sindsdien is het een symbool geworden van de rijke kunstgeschiedenis van Nederland.
Daarnaast bieden workshops, musea en commerciële kunstwerken verschillende manieren om het naakt te ervaren en te bewonderen. Of men nu een schilderij bestudeert, een workshop volgt of een kunstwerk koopt, het naakt blijft een krachtig en emotioneel onderwerp in de Nederlandse kunst.