Het eerste dorp in Nederland dat bevrijd werd

Inleiding

Het bevrijden van Nederland in de Tweede Wereldoorlog is een van de belangrijkste gebeurtenissen in de geschiedenis van het land. De bevrijding begon op 12 september 1944, toen het Amerikaanse leger de Limburgse gemeente Mesch binnentrok. Dit dorp, dat tegenwoordig onderdeel is van de fusiegemeente Eijsden-Margraten, wordt vaak aangemerkt als het eerste dorp in Nederland dat bevrijd werd van de Duitse bezetter. Hoewel er discussies zijn over welke plaats het eerst bevrijd werd, zijn de bronnen duidelijk over het tijdstip en de betrokkenheid van Amerikaanse soldaten. De historische gegevens tonen aan dat Mesch op 12 september 1944 als eerste in Nederland werd bevrijd, gevolgd door Noorbeek en Mheer. De gebeurtenis is van groot belang geweest voor de verdere bevrijding van Nederland en heeft bijgedragen aan het einde van de oorlog in West-Europa.

De gebeurtenis van 12 september 1944

De bevrijding van Mesch begon op 12 september 1944, toen de Amerikaanse troepen de Belgisch-Nederlandse grens overstaken. Het dorp, dat zich bevindt in het zuiden van Nederland, lag op een strategische plek en was daarom een belangrijk doelwit voor de geallieerde opmars. De Amerikanen, die actief waren sinds D-Day in juni 1944, hadden hun vooruitgeschoven linie opgericht en waren op weg naar het noorden. Op 12 september 1944, omstreeks 11.30 uur, arriveerde het eerste Amerikaanse leger in Mesch. Dit moment wordt vaak aangemerkt als het begin van de bevrijding van Nederland.

De historische bronnen geven aan dat de eerste soldaten van de 30e Amerikaanse infanteriedivisie, ook wel aangeduid als de "Old Hickory" divisie, Mesch binnentrokken. De bewoners van het dorp hadden zich al eerder voorbereid op de naderende strijd, en de inwoners hadden zich opgegaan in de kelders voor bescherming. Tijdens de strijd werden er verschillende vijandelijke posten ingenomen, en het leger trok verder op naar Maastricht. De bevrijding van Mesch was daarbij het eerste succes in de geallieerde opmars naar het noorden.

De rol van de Amerikaanse soldaten

De Amerikaanse soldaten speelden een cruciale rol in de bevrijding van Mesch. Ze kwamen in de ochtend van 12 september 1944 in het dorp aan, en het was de eerste keer dat Nederlanders weer de rood-wit-blauwe vlag zagen wapperen. De soldaten hadden het dorp in korte tijd onder controle, en ze gaven het dorp weer in de handen van de inwoners. De historische gegevens wijzen erop dat de Amerikanen de eerste plek waren die in Nederland de vlag opstelden. Dit gebeurde op de Muggehof, een boerderij in de buurt van Mesch, waar de eerste soldaten hun voet op de Nederlandse bodem zetten. De Muggehof wordt vaak aangemerkt als de eerste bevrijde plek in Nederland.

De Amerikaanse soldaten hadden het dorp vrij snel onder controle, en ze gaven het dorp weer in de handen van de inwoners. De historische gegevens wijzen erop dat de Amerikanen de eerste plek waren die in Nederland de vlag opstelden. Dit gebeurde op de Muggehof, een boerderij in de buurt van Mesch, waar de eerste soldaten hun voet op de Nederlandse bodem zetten. De Muggehof wordt vaak aangemerkt als de eerste bevrijde plek in Nederland.

De discussie over het eerste dorp

Hoewel de bronnen duidelijk zijn over de bevrijding van Mesch, zijn er discussies over welke plaats het eerst bevrijd werd. Er is sprake van een duidelijke onduidelijkheid tussen Mesch en Noorbeek. Historici en ooggetuigen zijn het er over eens geworden dat Mesch op 12 september 1944 als eerste volledig werd bevrijd. Noorbeek claimde een lange tijd de eerste te zijn, en het kan ook goed zijn dat de Amerikanen eerst Noorbeek binnengingen. De burgemeester van Noorbeek, Joseph Nahon, stuurde om 17:30 uur een verwarrend telegram naar koningin Wilhelmina. Daar stond in dat Noorbeek als eerste dorp werd bevrijd door de Amerikanen. Toch was niets minder waar. Op het moment dat het bewuste telegram werd verstuurd, waren er nog vier Noorbeekse buurtschappen niet bevrijd.

De discussie over de eerste bevrijde plek is niet nieuw. In België is zelfs een dorp met twee monumenten waarop verschillende bevrijders worden genoemd. In Frankrijk is Ranville als eerste dorp in Normandië dat bevrijd werd dankzij D-Day. Maar voor Sainte-Mère-Église geldt eenzelfde claim. In België bestaat een enigszins vergelijkbare discussie. Zowel in Forge-Philippe als in La Glanerie beschouwen burgers zich als inwoners van de eerste bevrijde plaats in het land.

De gevolgen van de bevrijding

De bevrijding van Mesch was het begin van een langere opmars van de geallieerde troepen. Na de bevrijding van Mesch begon de bevrijding van de rest van Nederland. Dit proces was niet zonder moeilijkheden. De strijd die op 12 september 1944 begon, leidde tot hevige gevechten, vele slachtoffers en een kwellende hongerwinter. Pas op 5 mei 1945 was heel Nederland bevrijd, maar het duurde tot 15 augustus 1945 voordat het volledige Koninkrijk der Nederlanden was bevrijd.

De gebeurtenissen rond de bevrijding van Mesch werden op grote schaal herdacht. In 2024 en 2025 vieren en herdenken we de bevrijding en dat we sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog in vrijheid leven. Op verschillende momenten en plaatsen in Nederland wordt 80 jaar vrijheid gevierd en herdacht. Leden van het Koninklijk Huis wonen diverse evenementen bij. Zij ondersteunen daarmee de inzet voor waarden als vrijheid, recht en democratie, die nooit vanzelfsprekend zijn.

De herdenking van de bevrijding

De herdenking van de bevrijding van Mesch begon op 12 september 2019, toen rondom Maastricht festiviteiten werden georganiseerd om 75 jaar vrijheid te vieren. Estafettelopers brengen die donderdag het bevrijdingsvuur uit Caen (Normandië) naar Mesch. Bij de ontsteking van het vuur op het bevrijdingsmonument zijn veteranen en onder meer de Amerikaanse ambassadeur Pete Hoekstra. Daarna zijn tal van activiteiten. Zo rijdt een colonne oude legervoertuigen Mesch binnen via dezelfde veldweg die de Amerikaanse Old Hickory Divisie in 1944 gebruikte. De divisie heeft ook Maastricht 75 jaar geleden bevrijd.

In 2024 en 2025 wordt de herdenking van de bevrijding van Mesch opnieuw gevierd. Koning Willem-Alexander en koningin Máxima zijn donderdagmiddag bij de nationale start van de viering van 80 jaar vrijheid in Mesch, Limburg. Hier staat de start van de bevrijding van het zuiden van Nederland centraal. Het is de start van een jaar lang herdenken dat Nederland 80 jaar geleden werd bevrijd.

Bronnen

1. Bevrijders aan de grens. Over plekken van hoopvol herinneren
2. 'Goddank!': eerste Nederlandse dorp bevrijd
3. 12 september 1944: Mesch, het eerste bevrijde dorp in Nederland
4. eerste
5. In dit Zuid-Limburgse kerkdorp begon de bevrijding, nu tachtig jaar geleden
6. eerste
7. Noorbeek als eerste gemeente van Nederland bevrijd door de geallieerden
8. In het kleine Mesch begon iets groots: de bevrijding van Nederland
9. Niet Mesch of Noorbeek, maar boerderij in Laag-Caestert 80 jaar geleden als eerste bevrijd
10. Tachtig jaar geleden werd Nederland bevrijd door de geallieerden
11. Over 80 jaar vrijheid