Ontdek de prachtige natuurgebieden van Zeeland
juli 16, 2025
Overgewicht is een steeds urgenter probleem in Nederland. De afgelopen decennia is er sprake van een duidelijke stijging in het aantal mensen met een te hoge body mass index (BMI). Niet alleen volwassenen, maar ook jongeren en kinderen zien een toename van overgewicht en obesitas. In dit artikel wordt ingegaan op de toegenomen voorkomen van overgewicht in Nederland, mogelijke oorzaken, gevolgen voor de gezondheid, en welke regio's het probleem het sterkst ondervinden.
De cijfers zijn zorgwekkend: ruim 50 procent van de Nederlandse bevolking heeft momenteel overgewicht, en volgens prognoses van het RIVM zal dit percentage in 2050 uitstijgen naar 64 procent. Deze groeiende trend heeft gevolgen voor de gezondheid van Nederlanders, voor de zorgsector, en voor de maatschappij in zijn geheel. Het is daarom van belang om de ontwikkeling van overgewicht in Nederland te begrijpen, zodat er bewust kan worden omgegaan met voeding en beweging.
De toegenomen voorkomen van overgewicht
Overgewicht is gedefinieerd als een BMI van 25 of hoger. Obesitas, een ernstiger vorm van overgewicht, wordt aangemerkt bij een BMI van 30 of hoger. Bij een BMI boven de 40 spreekt men van morbide obesitas, een toestand die ernstige gezondheidsrisico’s met zich meebrengt.
In de jaren tachtig had nog slechts een derde van de Nederlandse bevolking overgewicht. Nu is dat percentage gestegen tot ruim 50 procent. Het aantal mensen met obesitas is eveneens toegenomen: in 2010 had 10 procent van de Nederlandse mannen obesitas; in 2030 zou dat percentage dalen tot 8 procent, terwijl het percentage obesiteuze vrouwen zou dalen van 13 procent naar 9 procent. De toekomstvoorspellingen wijzen erop dat Nederland zich op een gunstigere ontwikkeling inzake obesitas begeeft, maar het overgewicht blijft een groeiend probleem.
Bevolkingsgroepen met verhoogd risico op overgewicht
Er zijn bepaalde bevolkingsgroepen in Nederland die een groter risico lopen op overgewicht. Zo zijn mensen met een lager opleidingsniveau, mensen met een Turkse, Surinaamse of Antilliaanse achtergrond, chronisch zieken en kinderen van ouders met overgewicht meer geneigd tot overgewicht.
In Drenthe is het probleem van overgewicht nog duidelijker zichtbaar. Hier is het percentage volwassenen met overgewicht of obesitas zelfs gestegen tot 60 procent. In tegenstelling tot andere delen van Nederland, waar het aantal mensen met overgewicht lijkt te stabiliseren, blijft het percentage in Drenthe stijgen. Het UMC Groningen onderzoekt de oorzaken van deze ontwikkeling en merkt op dat het probleem vaak al jong begint: het aantal te zware kinderen tussen 2 en 6 jaar is met 10 procent toegenomen.
Oorzaken van overgewicht
Er zijn meerdere oorzaken die bijdragen aan de toegenomen voorkomen van overgewicht in Nederland. Eén van de belangrijkste oorzaken is het voedingspatroon. In het Westen is eten goedkoop en makkelijk verkrijgbaar. Supermarkten zijn gevuld met producten, en de afgelopen decennia zijn de prijzen gedaald. In veel gezinnen werken beide ouders, waardoor er minder tijd is om zelf te koken. Hierdoor wordt er vaker kant-en-klaarmaaltijden of afhaalmaaltijden gebruikt, die vaak rijk zijn aan vet, zout en toegevoegde suikers, maar arm aan vezels, vitamines en mineralen.
Daarnaast speelt beweging een rol. Een derde van de wereldbevolking beweegt niet genoeg. In Nederland is er ook een duidelijke neiging om minder te bewegen. Mensen zijn langer achter het bureau, en kinderen spelen minder vaak buiten. Voor mensen met overgewicht betekent dit dat de lichaamsbeweging nog verder afneemt, wat het probleem verder verergt.
Psychische problemen, erfelijke factoren en medische aandoeningen zoals een traag werkende schildklier kunnen ook bijdragen aan overgewicht. Deze factoren zijn echter moeilijker te beïnvloeden dan voeding en beweging.
Gezondheidsgevolgen van overgewicht
Overgewicht heeft ernstige gezondheidsgevolgen. Het verhoogt de kans op chronische ziektes zoals diabetes type 2, hoge bloeddruk, cholesterolproblemen en leververvetting. Bovendien verhoogt het risico op hart- en vaatziekten, ademhalingsproblemen en beperkingen in de bewegingsmogelijkheden.
Een voorbeeld is Theo Wardenburg uit Drenthe, die op jonge leeftijd diabetes ontwikkelde door overgewicht. Hij ondervindt moeilijkheden in zijn dagelijks leven, zoals het opbouwen van energie voor een korte wandeling of het spelen met zijn kinderen. Zijn lichamelijke beperkingen zijn het gevolg van zwakke enkels en lichaamsdruk die zijn activiteiten beperken.
Ook kinderen en jongeren zijn niet gespaard voor de gevolgen van overgewicht. Vooral bij jongeren is het risico op diabetes type 2, hoge bloeddruk en leververvetting toegenomen. Kinderarts-endocrinoloog Edgar van Mil ziet op zijn spreekuur steeds meer jongeren met ernstige obesitas. Deze jongeren denken vaak dat hun probleem louter kosmisch is, maar medische onderzoeken tonen aan dat het een serieuze gezondheidsproblematiek is.
De toekomst: voorspellingen voor 2050
Als er niets aan gedaan wordt, is er sprake van een toekomst waarin 64 procent van de Nederlandse bevolking overgewicht heeft. Dit zou betekenen dat Nederland in een richting beweegt die vergelijkbaar is met de huidige situatie in de Verenigde Staten, waar het probleem van overgewicht al jaren ernstiger is. Deze voorspellingen zijn gedaan door het RIVM in het rapport Volksgezondheid Toekomstverkenning.
Een van de groepen die het sterkst wordt beïnvloed, zijn de jongeren. Van de huidige 18- tot 44-jarigen is 40 procent te zwaar; in 2050 zou dat aantal uitstijgen naar bijna zes op tien. Dit betekent dat de huidige kinderen en jongeren in de toekomst vaker met gezondheidsproblemen zullen worden geconfronteerd.
De cijfers maken duidelijk dat het niet mogelijk is om niets te doen. Liesbeth van Rossum, hoogleraar obesitas en internist-endocrinoloog, benadrukt dat dit een duidelijk signaal is dat er actie moet worden ondernomen. Het gaat niet alleen om het welzijn van individuen, maar ook om de impact op de zorgsector en de maatschappij in zijn geheel.
Regioverschillen in overgewicht
Het percentage mensen met overgewicht varieert per regio in Nederland. In Drenthe is het probleem het grootst: 60 procent van de volwassenen heeft overgewicht of obesitas. In andere regio's is het probleem minder zichtbaar, maar het blijft een groeiend probleem. Onderzoeker Marije van Koperen van het RIVM benadrukt dat verschillen in gezondheid en leefstijl worden beïnvloed door cultuur, leeftijd, opleiding en inkomen. Mensen met een laag inkomen eten relatief vaker ongezond en bewegen minder, wat leidt tot meer overgewicht.
Het percentage mensen met overgewicht per regio is te zien in een CBS-kaart. Deze kaart toont aan dat er regionale verschillen zijn, maar ook dat overgewicht een landelijke trend is. De oorzaak van deze verschillen is meestal complex en wordt beïnvloed door meerdere factoren.
Voorbeelden van positieve ontwikkelingen
Hoewel de cijfers zorgwekkend zijn, zijn er ook voorbeelden van positieve ontwikkelingen. Lourens Portasse, een 65-jarige Nederlander, heeft succes gehad met een langdurig behandeltraject in het Erasmus MC in Rotterdam. Hij verloor 13 kilo en voelde zich duidelijk gezonder. Hij kon eenvoudiger dingen opnemen, was mobieler en kon stukjes wandelen. Zijn traject duurde anderhalf jaar en was multidisciplinair, wat benadrukt dat een langdurige en gevarieerde aanpak essentieel is.
Portasse benadrukt dat het niet gaat om een snelle oplossing, maar om kleine stappen die geleidelijk leiden tot verbetering. Zijn ervaring toont aan dat het mogelijk is om overgewicht aan te pakken, ook als het al jaren aanwezig is.
Aanpak van overgewicht: wat kan er gedaan worden?
Het aanpakken van overgewicht is complex en vereist een multidisciplinaire benadering. Het betreft niet alleen individuele veranderingen in leefstijl, maar ook maatschappelijke en beleidsmatige ingrepen. Voorbeelden van mogelijke maatregelen zijn:
- Beter inzicht in voeding: Het bewust kiezen voor gezondere maaltijden en het verminderen van vet, zout en suikergehalte.
- Minder verleidingen: Het verminderen van de beschikbaarheid van ongezonde voedingsmiddelen en het stimuleren van gezonde alternatieven.
- Bewegen: Het stimuleren van lichaamsbeweging bij zowel kinderen als volwassenen. Dit kan gedaan worden door de infrastructuur voor sport en beweging te verbeteren en sportactiviteiten aan te bieden.
- Onderwijs: Het verhogen van bewustwording over gezond gedrag en het aanleren van gezonde gewoontes in de jeugd.
- Politiek beleid: Het aannemen van beleid dat gericht is op het voorkomen van overgewicht, zoals het reguleren van advertenties voor ongezonde producten en het steunen van gezonde leefstijlen.
De rol van gezondheidszorg
De gezondheidszorg speelt een centrale rol in het aanpakken van overgewicht. Zorgverleners zoals arts, diëtisten en fysiotherapeuten kunnen individuele trajecten opstellen om mensen te helpen met hun gewicht. Deze trajecten zijn vaak langdurig en multidisciplinair, zoals bij Lourens Portasse. Het doel is niet alleen om gewicht te verliezen, maar ook om gezondheidswinsten te behalen en het risico op chronische ziektes te verminderen.
In Drenthe is er specifieke aandacht voor obesitas, gezien het hoge percentage mensen met overgewicht. Het UMC Groningen onderzoekt de oorzaken en werkt aan oplossingen. Deze regio is een voorbeeld van hoe lokale initiatieven en samenwerking met zorgverleners kunnen leiden tot verbetering.
Conclusie
Overgewicht is een groeiend probleem in Nederland dat zowel volwassenen als jongeren raakt. De cijfers tonen aan dat het percentage mensen met overgewicht is gestegen van ongeveer een derde in de jaren tachtig tot ruim de helft tegenwoordig. In regio's zoals Drenthe is het probleem zelfs nog groter, met een percentage van 60 procent. Als er niets gedaan wordt, kan het percentage mensen met overgewicht in 2050 stijgen tot 64 procent.
De oorzaken van overgewicht zijn meervoudig: voeding, beweging, psychische problemen, erfelijkheid en medische aandoeningen. Het probleem heeft ernstige gezondheidsgevolgen, zoals diabetes, hoge bloeddruk en leververvetting. Het is daarom van belang om actie te ondernemen op individueel, maatschappelijk en beleidsmatig niveau.
Er zijn voorbeelden van positieve ontwikkelingen, zoals de ervaring van Lourens Portasse, die met succes gewicht verloor en gezonder leefde. Het aanpakken van overgewicht vereist een langdurige en multidisciplinaire aanpak. Het is een complex probleem dat niet in korte tijd opgelost kan worden, maar het is mogelijk om verbeteringen te realiseren met de juiste inspanningen en samenwerking.