De meest gezonde steden van Nederland in 2024: Volledige overzicht en beoordeling

De gezondheid van stedelijke omgevingen is steeds vaker een maatstaf voor leefbaarheid en welzijn. Nederland is in de afgelopen jaren verder verstedelijkt, waardoor het steeds belangrijker wordt om de fysieke omgeving van steden te beoordelen op hun bijdrage aan de gezondheid van inwoners. Deze beoordeling is onder meer gebaseerd op factoren zoals mobiliteit, buitenruimte, milieu, gebouwde omgeving en gemeenschap.

In 2024 is Arcadis, advies- en ingenieursorganisatie, weer aan de slag gegaan met hun Gezonde Stad Index. Dit is een tweejaarlijkse meting die 25 Nederlandse steden in kaart brengt op hun gezondheidsscore. De resultaten tonen duidelijk hoe steden zich ontwikkelen qua leefbaarheid en welzijn, en waar er ruimte is voor verbetering.

In dit artikel geven we een overzicht van de meest gezonde steden van Nederland volgens de Gezonde Stad Index 2024. We gaan in op de top drie, de steden die zijn gedaald of opgeschoten in rang, en de steden die het moeilijkst hebben. Ook bespreken we de criteria die bepalen wat een stad gezond maakt.

De top drie: Apeldoorn, Maastricht en Groningen

Apeldoorn: Nu de gezondste stad van Nederland

Apeldoorn is in 2024 de gezondste stad van Nederland geworden, zoals vermeld in de Gezonde Stad Index van Arcadis. Deze Gelderse stad heeft Groningen van de troon gestoten, na jarenlang de nummer één te zijn. Apeldoorn scoort vooral hoog op het gebied van gemeenschap en groenruimte. Er is een lage criminaliteit, een hoge sociale cohesie, en de stad beschikt over veel openbare ruimtes die goed afgestemd zijn op sport en recreatie.

Een van de redenen dat Apeldoorn bovenaan eindigt, is de samenwerking tussen burger en gemeente. Het stadsbestuur investeert regelmatig in maatregelen die het welzijn van inwoners bevorderen. Daarnaast is de stad relatief fietsvriendelijk en zijn de woonwijken goed afgestemd op beweging en groen.

Maastricht: Tweede op de ranglijst

Maastricht volgt direct op Apeldoorn en scoort uitstekend op meerdere criteria. De stad staat bekend om haar historische centrum, die ook fiets- en voetgangersvriendelijk is. Buiten het centrum is er veel ruimte voor recreatie en sport. De luchtkwaliteit is goed, en er zijn veel openbare parken en pleinen.

Maastricht scoort ook hoog op het gebied van gemeenschap. De stad heeft een sterk maatschappelijk netwerk, met veel initiatieven op het gebied van zorg en beweging. Daarnaast is het woon- en leefklimaat in Maastricht gunstig, met een lage stadsdichtheid en relatief weinig geluidsoverlast.

Groningen: Derde op de ranglijst

Groningen was jarenlang de nummer één in de Gezonde Stad Index. In 2024 moet de stad genoegen nemen met de derde plek, ingehaald door Apeldoorn. Toch scoort Groningen nog steeds uitstekend op meerdere criteria. De stad staat bekend om haar groene inrichting en fietsvriendelijke omgeving. De fysieke inrichting van de stad is sinds 1777 steeds aangepast om de gezondheid van inwoners te bevorderen.

Groningen scoort goed op mobiliteit en bebouwde omgeving, maar scoort iets minder op het gebied van gemeenschap in vergelijking met Apeldoorn en Maastricht. Toch blijft het een van de meest leefbare steden van Nederland.

Andere topsteden en trends

De rest van de top tien

Naast de top drie scooren ook steden als Nijmegen, Arnhem, Amersfoort, Almere, Emmen/Leeuwarden, Zwolle/Den Bosch en Leiden goed op de index. Deze steden delen vaak kenmerken zoals:

• Goede luchtkwaliteit
• Fiets- en voetgangersvriendelijke inrichting
• Veel openbare ruimtes
• Een hoge mate van sociale cohesie

Bijvoorbeeld, Emmen scoort hoog op het gebied van buitenruimte en gemeenschap. Almere is een relatief jonge stad die uitblinkt op het gebied van groenruimte en verkeer. Amersfoort scoort goed op gemeenschap en gebouwde omgeving, maar scoort iets lager op luchtkwaliteit.

Steden die zijn gedaald

In de Gezonde Stad Index 2024 is ook duidelijk te zien dat sommige steden in de ranglijst zijn gedaald. Zo is Utrecht gedaald van 12e in 2022 naar 14e in 2024. De oorzaak van deze daling is vooral te vinden in de beoordeling van buitenruimte en milieu. Ook steden als Eindhoven en Arnhem zijn iets gedaald, terwijl Amsterdam en Rotterdam onderaan de lijst blijven hangen.

Een van de belangrijkste redenen waarom steden zoals Amsterdam en Rotterdam scoren lager, is de beperkte hoeveelheid groenruimte per inwoner. Daarnaast zijn er ook lage scores op het gebied van veiligheid en sociale cohesie. In grote steden is het vaak lastiger om openbare ruimtes te creëren die geschikt zijn voor recreatie en sport.

Kritiek en aandachtspunten

Hoewel de Gezonde Stad Index een waardevolle maatstaf is voor leefbaarheid, zijn er ook kritische kanttekeningen. Zo wordt er bijvoorbeeld niet expliciet ingegaan op de gezondheid van inwoners in termen van fysieke conditie of mentale gezondheid. De index richt zich vooral op de omgevingsfactoren en sociale structuur, niet op medische of demografische gegevens.

Bovendien is het aantal steden dat wordt vergeleken beperkt tot 25, wat niet representatief is voor alle steden in Nederland. Daarnaast kan het beoordelingskader soms subjectief zijn. Zo is er bijvoorbeeld geen standaardmaatstaf voor het beoordelen van sociale cohesie of veiligheidsgevoel.

Toch is de Gezonde Stad Index een nuttig instrument voor gemeenten die willen verbeteren in de richting van gezonder stedelijk leven. Het biedt een duidelijke richting waarin steden zich kunnen ontwikkelen, zoals het aanleggen van meer fietspaden, het verbeteren van luchtkwaliteit en het stimuleren van sociale interactie.

Wat maakt een stad gezond?

Volgens de Gezonde Stad Index worden steden beoordeeld op meerdere criteria, die allemaal bijdragen aan het welzijn van inwoners. Deze criteria zijn:

1. Mobiliteit: Hoe toegankelijk is de stad op fiets, voet en openbaar vervoer?
2. Buitenruimte: Hoeveel groen en recreatieplekken zijn er beschikbaar?
3. Milieu: Wat is de luchtkwaliteit, geluidsoverlast en hittestress in de stad?
4. Gebouwde omgeving: Is de stad goed afgestemd op beweging en welzijn?
5. Gemeenschap: Hoe hoog is de sociale cohesie en welk maatschappelijk netwerk is er beschikbaar?

Deze criteria worden beoordeeld op basis van gegevens van instanties zoals RIVM, GGD en CBS. Zo wordt bijvoorbeeld de luchtkwaliteit gemeten aan de hand van emissies en PM10-niveaus. De fietsvriendelijkheid wordt beoordeeld aan de hand van het aantal fietspaden en de verkeersveiligheid.

Steden die goed scoren op deze criteria, bieden inwoners een beter leefklimaat, waardoor het risico op ziekten als hart- en vaatziekten, chronische aandoeningen en mentale problemen wordt verlaagd. Daarnaast draagt een gezonde stad bij aan een hoger gelukkigheidsgevoel en een sterker maatschappelijk netwerk.

Conclusie

De Gezonde Stad Index 2024 biedt een duidelijk overzicht van hoe steden in Nederland zich ontwikkelen qua leefbaarheid en welzijn. Apeldoorn is nu de gezondste stad van Nederland, gevolgd door Maastricht en Groningen. De steden die het beste scoren, delen vaak kenmerken zoals fietsvriendelijkheid, groenruimte en sociale cohesie.

Toch is het duidelijk dat er ruimte is voor verbetering. Steden zoals Rotterdam, Amsterdam en Zaanstad scoren laag op meerdere criteria, wat wijst op de noodzaak voor investeringen in leefbaarheid en welzijn. De Gezonde Stad Index is daarom niet alleen een maatstaf, maar ook een stimulans voor gemeenten om hun stadsplannen verder te verbeteren in de richting van gezonder stedelijk leven.

Bronnen

1. Metronieuws.nl - Gezondste stad Nederland
2. Duic.nl - Utrecht zakt naar nummer 14
3. Linda.nl - Gezondste stad Nederland
4. Travelvalley.nl - Gezondste steden Nederland
5. Consultancy.nl - Groningen en Emmen gezondste steden
6. Deopenbareruimte.nu - 5 gezondste steden
7. Binnenlandsbestuur.nl - Apeldoorn haalt Groningen in